Povelja Kulina bana

Kada neko o određenoj temi počne da nam priča potanko i naširoko, reći ćemo da je krenuo „od Kulina bana“. Ime ovog srednjovekovnog vladara Bosne najčešće pominjemo koristeći upravo ovu frazu, gubeći iz vida značaj jednog njegovog teksta

Najstariji pisani spomenik na srpskom narodnom jeziku, povelja Kulina bana nastala je 29. avgusta 1189. godine. U njoj postoje sličnosti u oblikovanju slova sa poveljama Nemanjića iz istog perioda, pa se na osnovu toga i pratila njihova razvojna crta, iako su postojale određene dijalekatske razlike. Povelja ima dva, jezički i grafijiski odvojena dela: na početku latinski deo a potom tekst pisan ćirilicom, na srpskom. O samoj povelji jedan od najboljih hrvatskih filologa devetnaestog veka - Vatroslav Jagić, je rekao: „Listina Kulina bana od g. 1189. prvo (je) i najstarije, što bi pisano ćirilicom a srbskim jezikom."

Pored lingvističkog i kulturnog, značaj povelje je i u tome što objašnjava neke geopolitičke prilike na Balkanskom poluostrvu nakon smrti cara Manojla Prvog Komnina. Ovaj dokument je ban Kulin uputio dubrovačkom knezu Krvašu, garantujući Dubrovčanima slobodu kretanja na teritoriji Bosne i oslobodivši dubrovačke trgovce plaćanja carine. Povelju je za bana napisao Radoje dijak, njegov pisar.

Najstariji primerak dokumenta, verovatno i original, nalazi se u biblioteci Ruske akademije nauka, dok su preostala dva primerka prepisi i nalaze se u Dubrovačkom arhivu. Sva tri primerka su pisana na pergamentu, rukama različitih pisara. Original ima 20 redova teksta, a list je dužine 29,2 i širine 10,2 centimetra.

Povelju je prvi objavio književnik Dimitrije Tirol u almanahu „Golubica" 1839. godine. Tada je publikovao nekoliko starih ćirilskih povelja među kojima i ovu dvojezičku. Tekst na srpskom jeziku štampao je „crkvenom ćirilicom" i on ima 18 redova, dok latinska verzija ima 13 redova. Prvo stručno izdanje sačinio je Pavle Jozef Šafarik 1851. prema kopiji koju je dobio od Jeremije Gagića. Franjo Miklošič u knjizi „Monumenta serbica" 1858. godine štampa dokument iste sadržine s napomenom da se u Sankt Peterburgu nalazi originalni primerak, a dva prepisa u Beču. To je bila prva vest o postojanju verzija istog rukopisnog dokumenta. Povelja je najčešće izdavana nekompletno, pre svega zbog prednosti date ćiriličnom delu.