Autentično biće umetnosti Alehandra Hodorovskog

Domaći čitalac, međutim, dugo nije bio u prilici da upozna i književni rad ovog originalnog umetnika i intelektualca, reditelja, pisca, odnosno mistika i anarhiste kako ga mnogi nazivaju.

Izdavačka kuća „Solaris“ 2008. godine objavljuje njegov Mistični kabare, neobičnu knjigu zabeleženih nastupa u pozorištu, susreta sa publikom koji imaju za cilj da se kroz pripovedanje, (a potom i analizu duhovitih i poučnih priča sakupljenih iz nepregledne svetske baštine sufi, haiku, biblijska, alhemičarska, filozofska, mitološka i druge tradicije) oformi koncept „isceliteljskog pozorišta“ i ljudima priušti katarza kroz spoj umetnosti i psihoterapije.

Osam godine kasnije, 2016. izdavačka kuća „Arete“ objavljuje njegov prvi roman, Gde ptica peva najlepše, da bi do danas bila objavljena većina njegovih ključnih dela, još jedan roman, Sin crnog četvrtka, autobiografija, Ples stvarnosti, knjiga po kojoj je snimljen istoimeni film prikazan na Kanskom festivalu 2013.

Sledi obnovljeno izdanje primenjene psihoterapije, Mistični kabare, i dve knjige, Psihomagija i Metagenealogija, koje čitaoce bliže upoznaju sa pogledima na svet Alehandra Hodorovskog, sa genezom njegovih interesovanja sadržanih paralelno u njegovim psihoterapijama i umetničkom radu.

Oba segmenta, umetnički i psihoterapeutski rad su neodvojivi jer se unakrsno objašnjavaju i nadopunjuju kroz interakciju. Poetička načela u umetnosti vođena su njegovim životnim svetonazorima koja pak proističu iz bogate i neobične autobiografije što istovremeno omogućuje raskoš tema i eksploziju maštovitih postupaka u delu i tako se krug zatvara, odnosno uvek iznova započinje.

Alehandro Hodorovski je rođen 1929. godine u malom mestu Tokopilja, u Čileu, u jevrejskoj porodici ukrajinskog porekla. Osećajući se nesrećnim u detinjstvu, Hodorovski čitavog života traži puteve kako bi osvestio i prevazišao mladalačke traume.

Stoga se i mnoge njegove knjige baziraju na biografskim detaljima iz života samog autora i njegove porodice. Međutim, ove knjige su mnogo više od jednostavne biografije zahvaljujući nasleđu nadrealizma, izraženoj ekscentričnosti, ali i velikom poznavanju različitih svetskih mističkih i mitoloških tradicija.

Hodorovski svoj umetnički put započinje u Čileu osnivanjem pozorišta „Teatro mimiko", ali vrlo brzo oseća teskobu i nerazumevanje malog mesta i odlazi u Pariz gde se upoznaje sa Bretonom i nadrealističkim pokretom. Međutim, on i tu bira svoj put: osniva sa Fernandom Arabalom i Rolandom Toporom „Panični pokret“ uzimajući grčko božanstvo Pana za ključ duhovnog preporoda.

Pozorišne predstave imaju za cilj da osveste trenutke (Pan)ike nastale u ključnim životnim situacijama čiji će intenzitet doneti preporod. Od rane mladost Hodorovski se bavi tarotom, ezoterijom, različitim religijskim i šamanskim praksama, zen filozofijom i često opisuje susrete sa magovima, zen učiteljima i isceliteljima, ali i susrete sa već poznatim učiteljima kao što je japanac Edžo Takata, Gurđijev i Karlos Kastaneda.

Pronalaženje korena pojedinačnog ljudskog života

Njegov rad ga vodi poznanstvima i saradnji sa ličnostima poput Salvadora Dalija, Marsela Marsoa, Džona Lenona, Pitera Gabrijela i dalje od strip crtača Mebijusa pa sve do muzičara Merilina Mensona. Već i sam spisak ličnosti oživljava asocijativni niz na moguća umetnička interesovanja Hodorovskog, ali ključne tačke njegove romaneskne poetike tiču se pre svega iskustva nadrealizma s jedne strane i traumatičnih porodičnih iskusta sa druge.

Ova iskustva će ga usmeriti pre svega ka otkrivanju psihološkog nasleđa sopstvenih predaka, događaja koji su uticali na njihove obrasce ponašanja iz uverenja da je koren svakog pojedinačnog života nalazi upravo u porodičnom stablu i da individua lakše sazreva i prevazilazi sopstvena ograničenja kada u vidokrugu ima porodičnu situaciju iz koje uči.

Autobiografsko je zato i polazište i ishodište njegovih knjiga, bez obzira da li se otvoreno i sistematski konstituiše čitav psihoanalitičarski pristup koji se služi tarotom, analizom snova, psihoanalizom baziranoj na učenjima Frojda i Junga ali još više na religijsko-mitološkim konceptima iz kompletne svetske baštine.

Muzika, pisanje, pozorišna i filmska režija su oblasti kroz koje Hodorovski vodi svoje poklonike do katarzičnog isceljenja baš kao što to čini i putem psihoterapeutskog rada sa ljudima oslanjajući se na sopstveni, autentični pristup koji je mešavina šamana i zabavljača, terapeuta i umetnika, spoj scenskog nastupa i intimne ispovesti, svekolike književno-mitološke baštine i ličnih iskustava.

U romanima, filmovima i pozorišnim predstavama, Hodorovski je svestan odmaka koju umetnost ima u odnosu na stvarnost. Nadrealistički i dadaistički pristup transponovanja nesvesnog u delo se odigrava kroz brojne koncepte simboličkog mišljenja, oniričkog nesvesnog, kroz metafore koje izvlače najdublje arhetipske vizije na svetlo dana.

Njegovi filmovi vizuelizuju način na koji teče i romaneskno pripovedanje u njegovim romanima: sekvence se kao u snu isprekidano ređaju polazeći od žanr scena iz svakodnevnog života nalik, recimo, Brojgelovim slikama koje se iznenadno pretvaraju u do bizarnosti fantastične, groteskne scene Hijeronimusa Boša.

Roman Gde ptica peva najlepše obuhvata vreme do piščevog rođenja, a Sin crnog četvrtka vremenski period nakon njegovog rođenja i burne godine umetničkog odrastanja i mladosti pisca u Čileu.

Magijski realizam i kabalistička mistika Markesa i Singera

Oba romana su porodična hronika porodice Levi (kasnije Hodorovski), ukrajinskih jevreja, emigranata i čitaju se kao fantastička pripovest, u isto vreme groteskna i bajkovita porodična hronika sa elementima Markesovih Sto godina samoće i Singerovog Čarobnjaka iz Lublina.

Kao da se u njegovim knjigama spajaju magijski realizam i kabalistička mistika u korenu koji se potom razvija u stablo s bogatom krošnjom nadrealističkih postupaka rađajući jedno sasvim novo i autentično biće umetnosti u delu Alehandra Hodorovksog. Posmatranje njegove poetike kao razvojnog stabla umetničkih pokreta sasvim je prirođeno i njegovim tematskih interesovanjima za porodično stablo i životne cikluse koje posmatra kao neprekinuti niz od koga je sačinjena univerzalna istorija čovečanstva.

Začeća, porođaji, rođenja brojnih članova porodice, dugo i mučno putovanje kao i konačno, ništa manje teško usidrenje u Čileu, nadovezuju se na diskretni fon istorijskih zbivanja sve do rođenja samog pisca u prvom romanu, Gde ptica peva najlepše dok je u drugom romanu, Sin crnog četvrtka stavljen veoma važan akcenat na socijalna zbivanja i nemire u Čileu.

Iako ne prenebregava istorijski kontekst, ova porodična saga se zapravo univerzalizuje aurom nadrealnih zbivanja u fantastičkom diskursu priče dodatno obojene likom kavkaskog pustinjaka Rebea, proučavaoca kabale, koji se kao duh seli iz tela u telo – dede, oca i konačno stiže do samog pisca kome prenosi znanje porodične istorije.

A kada se dovoljno daleko ode u prošlost sopstvene porodice, univerzalnost je ponuđena poput arhetipskog obrasca i samim tim neminovna. Zato Hodorovski nudi i knjigu Metagenealogija, upravo objavljenu kao za sada poslednja u nizu njegovih dela, takođe u „Areteu“.

Ona je u isto vreme ponovo ispričana autobiografija sa potencijalom danas aktuelnog žanra autofikcije, rečnik pojmova neophodih za razumevanje njegove poetike i priručnik za ličnu psihoterapiju korišćenjem geneološkog stabla.

Neobičan pisac i umetnik koji možda neće odmah svakome biti blizak i samorazumljiv. Ali onaj ko bude otkrio izvesnu interesovanje za nesvakidašnji način promišljanja sveta i umetničkog izražavanja, teško će se odvojiti od bilo koje od pomenutih sedam knjiga bilo da se radi o biografiji, psihoterapiji ili literaturi u užem smislu reči.

Autentičnost, maštovitost i život na granici između sna i jave samo su neke od aspekata Alehandra Hodorovskog, koje zaslužuju da se inkorporiraju i u vlastito iskustvo.