Sakralno nasleđe Srba u Mađarskoj na fotografijama u Kolegijum Hungarikumu

„Marković nam se predstavlja fotografskim kolažima izrađenim u tehnici digitalne fotografije, odštampane na foto-papiru. Na kolažima su predstavljeni enterijeri i eksterijeri 14 crkava iz Mađarske – iz Budimpešte, Sentandreje, Baje, Batanje, Tolne, Đera, Mohača, Jegra, Srpskog Kovina, Sečuja, Siriga i Stonog Beograda. Vrednost ove izložbe ogleda se u otkrivanju umetničkih vrednosti srpskog sakralnog graditeljstva i slikarstva 18. i 19. veka koje je nastalo izvan granica Srbije“, rekao je na otvaranju izložbe istoričar umetnosti Ivan Stanić, viši kustos Muzeja nauke i tehnike.

Pomenute srpske sakralne objekte karakteriše barokna arhitektura sa elementima neoklasicizma, a autorova namera bila je da ukaže na postojanje još jednog kulturnog obrasca srpskog naroda na prostoru Balkana i Panonske nizije.

Svojim objektivom Vladimir Marković beleži najupečatljivije motive svakog sakralnog objekta – od kupola, preko monumentalnih tornjeva i zvonika, do minuciozno oblikovanih umetničkih detalja ikonostasa i mobilijara.

Srpska sakralna umetnost u Mađarskoj

Od 15. veka doseljavanje Srba u Ugarsku praćeno je izgradnjom mnogobrojnih sakralnih objekata, kako bi narod koji je ostao bez svoje države održao identitet i duhovnost. Nakon Velike seobe Srba, 1690. godine u Sentandreji se uspostavlja i novo sedište Budimske eparhije, koje je postalo jedno od najznačajnijih izvora srpske umetnosti i duhovnosti.

Srpske barokne crkve u sadašnjoj Mađarskoj i Srbiji nastajale su u isto vreme, pod pokroviteljstvom istih ktitora, veštinom istih graditelja, a oslikavali su ih isti umetnici.

Brojnost, raznolikost i geografska rasprostranjenost sakralnih objekata ukazuju na kontinuitet i snagu srpskog naroda u Mađarskoj, duhovnu povezanost sa maticom, ali i pripadnost evropskim umetničkim tokovima novog veka.

„Uporedo sa formiranjem novog središta dešava se i istorijsko susretanje sa Zapadom, sa epohom baroka, rokokoa i klasicizma. Nova likovna osvešćenost promovisaće simbiozu baroknih i poznovizantijskih rešenja. Ikonostase u eparhiji izrađivaće vodeći majstori novog umetničkog pravca: Jovan Popović, Stefan Tenecki i novosadski slikar Vasa Ostojić.

U vreme podizanja monumentalnih baroknih ikonstasa, oko 1765. godine sa juga Balkana, u Ugarsku je pristigla i slikarska radionica Teodora Simeonova, koja će u duhu pojednostavljenih poznovizantijskih shvatanja oslikati hramove u Srpskom Kovinu i Stonom Beogradu. Upravo na ovim raskršćima rođena je i moderna srpska kultura“, istakao je Stanić.

Krajem 18. početkom 19. veka, Pešta, Budim i Sentandreja bili su značajni centri srpske kulture i prosvete. U eparhiji su tada angažovani i najznačajniji srpski slikari kasnobaroknih i klasicističkih stilskih opredeljenja, većinom školovani na Likovnoj akademiji u Beču, koji će osim ikonostasa slikati veći broj pojedinačnih ikona i portreta.

Posebno su se među njima isticali Pavel Đurković rodom iz Baje, budimski slikar Mihailo Živković, autor ikonostasa Blagoveštenske crkve u Sentandreji i uticajni novosadski majstor Arsenije Teodorović, vodeći predstavnik srpskog klasicističkog slikarstva. Takođe, treba spomenuti i druge zaslužne, značajne umetnike kao što su Teodor Kračun i Teodor Ilić Češljar.

Prve informacije o srpskom nasleđu u Mađarskoj zabeležio je i arhivirao Zaharije Orfelin, barokni grafičar, pesnik, prosvetitelj i teolog, dok su se monografije naših manastira pojavile krajem 18. veka. Ne treba zaboraviti ni značajnu ulogu Jovana Sterije Popovića, koji je već 1844. godine istraživanja spomenika srpske prošlosti proširio i na one koji su se nalazili van granica tadašnje Kneževine Srbije.

Od sedamdesetih godina 19. veka Srpsko učeno društvo, današnji SANU, pokazivalo je intezivnije interesovanje za istraživanje istorije Srba u Ugarskoj. Prvi muzej srpske crkvene umetnosti sa područja Budimske eparhije otvoren je 1965. godine, u Sentandreji.

Pravoslavni hramovi iz Budimpšte, Sent Andreje, Mohača, Srpkog Kovina, Siriga, Jegra, Sečuja i Đera, po umetničkim vrednostima i značaju u nacionalnoj istoriji umetnosti zauzimaju isto mesto kao Fruškogorski manastiri, sakralni objekti u Sremskim Karlovcima, Novom Sadu, Vršcu, Somboru, Kikindi...

Izložbom „Sakralno nasleđe Srba u Mađarskoj“, koja će biti otvorena u Odeljenju za kulturu Ambasade Mađarske do 16. juna 2023. godine, skreće se pažnja na vrednu baštinu srpskog naroda širom Mađarske, koja zaslužuje da bude istražena, valorizovana i zaštićena zalaganjem nadležnih institucija obeju država. 

Biografija autora:

Vladimir Marković rođen je u Visokom, a školovao se u Čačku i Beogradu. Master diplomu audiovizuelnog umetnika stekao je na Akademiji umetnosti u Beogradu. Trenutno živi i radi u Budimpešti, gde je zaposlen u Srpskom obrazovnom centru „Nikola Tesla“. Dopisnik je RTS-a iz Budimpešte i saradnik Srpskih nedeljnih novina iz Budimpešte.

Izlagao je na brojnim samostanim i kolektivnim izložbama u Mađarskoj, Srbiji i regionu. Učesnik je likovnih kolonija u Budimpešti i Višegradu. Režirao je dokumentarni film Duh predaka peva sa nama o životu srpske zajednice u Mađarskoj.