Intuitivnost sa margine

Reperezentativna dela, danas svetskih klasika: Save Sekulića, Ilije Bosilj Bašičevića, Emerika Feješa i Vojislava Jakića - predstavljaju temelje umetnosti van dominantne kulture u Srbiji - osnovno su svedočanstvo o evidentnom postojanju autohtonih izvora jedinstvene likovne energije samoukih vizionara. 

Nesputani nagon ka čistoj kreaciji, čulnost i ekspresivnost u izrazu, mistične formule, nastale pod pritiskom moćnog instikta, ukazivali su na svojevrsnu umetničku nezavisnost. Galerija RTS-a u saradnji sa Muzejom naivne i marginalne umetnosti u Jagodini predstavlja dela ovih umetnika u grupnoj postavci reprezentativnih radova.

Sava Sekulić (1902 -1989) počinje da slika ranih tridesetih godina, da bi tek tri decenije kasnije nakon borbe za puku egzistenciju, na godišnjoj izložbi amatera 1964. godine u Galeriji Radničkog univerziteta u Beogradu, njegova dela „neko" izdvojio kao jedinstvena - stručni saradnik i kustos pomenute Galerije, Katarina Jovanović, koju će Sava nazivati „ majkom svoje umetnosti".

Sekulić poseduje urođenu hipersenzibilnost, instiktivnu sklonost ka kreativnom razmišljanju.Njegova neobična asocijativnost i sposobnost da kao potpuni samouk materijalizuje duhovnu energiju, ostvarene su intuitivno. U mnogim njegovim delima prisutne su "filozofske" priče i moralizatorske pouke. Svojim vizijama redukuje siže na metaforu kao originalnu likovnu definiciju. Najbrojnije su mu kompozicije s ljudskim figurama: portreti i scene sa istorijskim i mitološkim bićima. Slikajući istorijske ličnosti većinu žrtava predstavlja kao junake a članove svoje porodice kao mitološka bića. Ipak, najslojevitiji je lik žene u njegovim delima. Paleta mu je suzdržana. Površine često premazuje i po nekoliko puta različitim lazurnim nanosima koje stavlja jedan povrh drugog ne čekajući da se prethodno naneti sloj osuši, što dovodi do mešanja i pretapanja boja. Unutar svake slike najčešće dominira jedna boja, što ponekad stvara utisak monohromnosti. Pozadine nekih dela ponekad boji samo delimično, pa čitave zone ostavlja neobojenim. To dodatno eliminiše bilo kakvu iluziju prostorne dubine, jer on slika misao a ne svet koji ga okružuje.

Ilija Bosilj Bašičevića (1895-1972), pojavljuje se sa svojim delima u javnosti na Prvom kvadrijenalu naivne umetnosti 1962. godine u Galeriji Nadežda Petrović u Čačku. Ilija počinje da slika od 1957. a prvi put izlaže samostalno 1963. Svom rodnom mestu poklonio je legat slika, koji danas baštini Muzej naivne umetnosti „Ilijanum" u Šidu.

Ilijin opus možemo razvrstati u nekoliko većih tematskih celina: najbrojnije su slike biblijskih motiva, naročito starozavetne scene. Slede motivi inspirisani epovima, legendama i mitovima. U ciklusu Ilijada, koji je nazvan po imenu samog umetnika, brojne su umetnikove aluzije na realni svet, njegovi obračuni sa ljudskom taštinom, dvoličnošću, licemerstvom. Sledi ciklus sa likovima stvarnih i nestvarnih životinja. Značajan deo opusa čine i dela sa scenama vezanim za leteća astrološka bića. Ilijina dela nisu deskriptivna nego alegorije slojevitog i simboličkog podteksta. Kod njega nema razlike u predstavljanju apokaliptičkog anđela i savremenog kosmonauta, kraljeva iz Apokalipse i kralja iz Ilijade, između obične, apokaliptične ili rajske ptice.

Ilija stvara antiiluzionistički i apstraktno. Dvoglava bića označavaju dvojnost svega predočenog. U scenama iz Biblije i srpskih mitova, legendi i epova preovladavaju dinamičnost i moralne pouke, a u scenama Ilijade susreću se humor i ironija. U tim predstavama umetnik zapravo pokušava da demitologizuje biblijske junake i istorijske ličnosti. Antropomorfni i zomorfni likovi koje je stvarao kao dvoglave, troglave ili psoglave - ritualno plešu, jedinstveni u svom paralelnom svetu nesvesnog. To su figure brodolomnika oslobođenih gravitacije, koji se slobodno kreću po amorfnoj masi. Aeroperspektiva i fovističke, snažne boje, moderan umetnički senzibilitet gde je dinamika poteza četke vođena zahtevima čula, otkrivaju nam egzistencijalni strah, otuđenost i usamljenost.

Emerik Feješ (1904-1969), počinje da slika 1949. godine, a kako je narušenog zdravlja penzionisan 1952. godine, u potpunosti se posvećuje slikarstvu. Prvi put samostalno izlaže već 1956. godine. Protagonist je tzv. urbanog pejzaža u naivnoj umetnosti tadašnjih jugoslovenskih prostora. Uprkos slobodi u tretiranju predočenog, njegove kompozicije ne izlaze iz domena konkretnog i prepoznatljivog, jer mu kao predlošci služe crno-bele razglednice velelepnih građevina iz svetskih prestonica. Realni izgled građevina ipak podređen je umetnikovoj mašti, koja se povremeno sasvim udaljava od izvora inspiracije. Definisanje svodova i arhitrava frizom domina i šarenom dugmadi ukazuju na svu umetnikovu spontanost i slobodu u izrazu. Dečja mudrost ove igre oblika i boja, pretvarala je oronule fasade u nove šarene kulise. Neodoljivom infantilnošću on stalno teži da postojeće ulepša, da sivo oživi jarkim bojama, pa koristi tople i zvučne boje poput fovista. Sklonost geometrizmu, inventivna ritmizacija i stilizacija svega predočenog, plošnost i ornamentizam ukazuju na osobeni senzibilitet umetnika. Emerik Feješ je danas svetski klasik, a jedna od većih kolekcija njegovih reprezentativnih dela nalazi se u Muzeju naivne i marginalne umetnosti u Jagodini.

Vojislav Jakić (1932 - 2003), počinje da crta 1952. godine u Beogradu, a dve godine kasnije uradiće svoju prvu skulpturu, koja će inicirati čitav ciklus polica, a zatim se potpuno posvećuje iscrtavanju neobičnih svitaka. Počev od 1960. uradiće do svoje smrti nekoliko stotina crteža, koji su dostizali dužinu i više od deset metara. U njima konačno nalazi jedinog sagovornika, odmorište svoje duše, mesto gde se nesputano može razvijati njegov himeričan svet fantazmagorija. Prenosio je na rolne papira svoje opsesije pune gorčine, svoj memento mori..svoju tugu bez kraja i početka. Snažni linearizam halucinantne, multiplicirane nervature, sugestivno nam ukazuje na permanentno prisustvo umetnikove agonije. U neprekinutoj putanji linearne nervature, Jakićevi crteži odražavaju umetnikovu ispovest izraženu kohezijom uskosubjektivnih elemenata - sasvim osobenim svetom ideja. „Ne gledajte moje crteže okom već umom", pribeležio je na njima.

Najčešće je radio tušem, flomasterom, ređe koristio boju, pastel ili gvaš. Uz crtež je neretko dodavao kurzivom ćiriličnog pisma i svoj zaključak, kao dodatni medijum. Svetski je klasik art bruta a jedna od najznačajnijih kolekcija njegovih reprezentativnih, monumentalnih crteža nalazi se u Collection de L'Art brut u Lozani.

Kultivisanjem stava o znatiželji i eklekticizmu bliži smo saznanju šta nešto čini distinktivnim i vanserijskim, tako da možemo jednostavnije demistifikovati sopstvene nedoumice i zablude, prihvatiti novine koje donosi umetnost van dominantne kulture, spoznati sve kvalitete umetnosti samoukih vizionara bez predrasuda i konačno doći do artikulisanog razumevanja i prihvatanja ovog fenomena u njegovoj biti.

Ovde možete pogledati/preuzeti katalog izložbe.