Ratni foto-reporter Rista Marjanović

Autentičnost snimanja bila je zagarantovana samim statusom autora, kao zvaničnog foto-reportera Vrhovne komande srpske vojske, pod direktnim nadzorom pukovnika Dragutina Dimitrijevića Apisa. Bar u prvim danima rata, nalazio se u žiži događaja, ne u pozadini, ne u spoljnoj saradnji ili intendanturi. Osim brojnih fotografija koje dokumentuju istorijske događaje i ličnosti, među njima postoje i one, koje su se „otele" i od autora, i od vremena, i od prostora i postale univerzalni vanvremenski i estetski simboli, arhetipovi zaustavljenih trenutaka koji se doživljavaju kao samostalna umetnička dela. I ono što je posebno, nema nijednog dela ratne celine - borba, ranjenici, sahrana, predah, ishrana, a da nisu dokumentovani fotografskom kamerom.

Gledalac tih snimaka, i danas, ne prisustvuje teorijskom ili analitičkom prikazu rata, već sagledava golu istinu onog Velikog rata koji je promenio sudbinu i položaj svih naroda koji naseljavaju Balkansko poluostrvo. Zabeleženi trenuci rata, u stvari najvažnijih događaja u Srbiji XX veka, postali su i ostali srpske ikone stradanja. Uvek će se pokazivati „Rado Srbin ide u vojnike", odnosno, mobilizacija kao uvod u rat, „Trubač", „Vezirov most", svi pokreti vojske i naroda ka Ceru i oko Cera, dela Riste Marjanovića, nosioca titule „ekselencija fotografije", koju je dobio od Udruženja samostalnih umetnika fotografa 1965. godine.

Fotografije Riste Marjanovića iz Prvog svetskog rata, ne mogu se izdvojiti iz celokupnog dokumentarnog fonda snimaka, jedne, vremenski nastale celine od 1910. sve do 1960. godine. Autor Rista Marjanović ih je stvorio, porodica poštovala i očuvala, a Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda je među važnijim aktivnostima na početku svog delovanja, Zbirku foto-negativa Riste Marjanovića stavljenu pod zaštitu države Rešenjem Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS broj 636 iz 1958. godine, kataloški obradio, tematski razvrstao i hronološki rasporedio uz sveukupnu pomoć autorovih napomena, posebno pri identifikaciji sadržaja, vremenu i mestu snimanja.

Kao dokumentarni spomenički fond koji broji 8.542 negativa, Zbirka foto-negativa Riste Marjanovića većinom je autorsko delo foto-reportera Riste Marjanovića, a svakako, njen najvredniji istorijski deo su snimci ratnih događaja. Sa razvojem tehnologije foto-materijala i njegovom primenom, autor je svaki važniji snimak presnimavao na nove, kvalitetnije i manipulativnije materijale, tako da je određeni broj navedenih negativa nastao i kao rezultat dupliranja originalnih snimaka, sa namerom da sačuva njihovu prvobitnu svežinu i autentičnost. Zbirku Riste Marjanovića sačinjavaju originalni fotografski negativi sa odgovarajućom predmetnom fototekom, filmske trake sa snimcima prelaza srpske vojske iz Beograda u Zemun preko Save novembra 1918. godine, kolor-dijapozitivi sa snimcima događaja 27. marta 1941. godine u Beogradu, fotografije originala i ličnih dokumenata autora.

Nije slučajno, više je sudbinski, da je u njenom sastavu i 43 foto-negativa sa snimcima drugih autora, i to 14 snimaka iz Srpsko-turskog rata 1876/77 godine, koje je našao u ruševinama zgrade Generalštaba 1941. godine, kao i 18 snimaka koji su preuzeti iz foto-dokumentacije koju je prikupila Međunarodna komisija za utvrđivanje ratnih zločina neprijatelja u Srbiji 1914. godine. Pored ovih sačuvanih ratnih snimaka drugih autora, ako se ima u vidu da je Rista Marjanović snimao fotografije iz Prvog balkanskog rata 1912. godine, kao i snimke iz okupiranog Beograda 1941-1945. godine, u toj zaokruženoj simbolici oslobodilačkih ratova koje je Srbija vodila, stradala i pobeđivala, prošao je celokupni životni i profesionalni put Riste Marjanovića.

Rista Marjanović

Autor snimaka, koje pratimo putem izloženih fotografija, bio je Rista Marjanović, rođen u Šapcu 1. marta 1885. godine. U Beogradu je upisao Srpsku crtačku i slikarsku školu Riste i Bete Vukanović, a praktični fotografski zanat uporedo izučio kod čuvenog dvorskog fotografa Milana Jovanovića. Posle Beča i Berlina, konačno se nastanio u Parizu. Zaposlio se u preduzeću Roll et compagnie kao fotograf, u vreme kada se foto-reportaža naglo razvijala i usavršavala putem sve masovnije primene ilustracija u novinskim tekstovima. Godine 1908. postaje član, a nešto kasnije i urednik za ilustracije lista „New York Herald", izdanja za Evropu, čije se sedište nalazilo u Parizu.

Pred Balkanski rat 1912. godine, na poziv Dragutina Dimitrijevića Apisa, šefa Obaveštajnog odeljenja Vrhovne komande srpske vojske, Rista Marjanović se vraća u zemlju sa zadatkom da snima predstojeće ratne događaje, najpre u Prvom balkanskim ratu, a zatim i u Prvom svetskom ratu kao zvanični ratni foto-reporter Vrhovne komande srpske vojske. Napušta Pariz i redakciju lista „New York Herald", 1919. godine, dolazi u Beograd i zapošljava se u Centralnom presbirou i odeljenju za štampu Ministarstva inostranih poslova, da bi u svojstvu kodirektora stupio u telegrafsku agenciju „Avala", prvu novinsku agenciju na tlu Kraljevine Jugoslavije, u kojoj je ostao punih deset godina. Međuperiod svetskih ratova sa svim važnijim događajima i ličnostima ostao je takođe zabeležen njegovom kamerom.

Snimio je otkrivanje spomenika na mestima poznatih bitaka iz Prvog svetskog rata, na Mačkovom kamenu, Crnom vrhu, Tekerišu, otkrivanje Spomenika neznanom junaku u Beogradu i Šapcu, Zahvalnosti Francuskoj, „Pobednik" i spomenika Arčibaldu Rajsu u Beogradu, završavajući na taj način ciklus tematike iz prethodnog rata. Preživeo je oba svetska rata i umro u Beogradu 7. aprila 1969. godine.

Autori izložbe: Milojko Gordić, Snežana Negovanović. 

Izložba je realizovana u saradnji sa porodicom Riste Marjanovića. Izložba je finansirana sredstvima Sekretarijata za kulturu grada Beograda.

  Ovde možete pogledati/preuzeti liflet izložbe