Alban Berg: Vocek - Remek-delo muzičkog ekspresionizma

Alban Berg je među najvećim vizionarima i uticajnim kompozitorima HH veka. Sazreo je baš u vreme kada su se događale prave eksplozije umetničke i intelektualne kreativnosti u Beču. U njegovim vokalnim i instrumentalnim kompozicijama spojene su revolucionarne tehnike Arnolda Šenberga sa grandioznošću pozno-romantičarskih kompozitora poput Gustava Malera.

Vocek je jedno od najznačajnijih muzičko-scenskih dela u HH veku. Premijera je bila u Državnoj operi u Berlinu 1925. Bila je to istovremeno senzacija i skandal, kao i ultimativno dostignuće umetničke scene u Nemačkoj i Austriji, scene koja se tek oporavljala u periodu između svetskih ratova. Od tada do danas opera nije izgubila ništa od svoje moći da fascinira, šokira i pokrene publiku, postajući jedno od ključnih ostvarenja muzike HH veka koje je zadržalo svoju vitalnost. To je i delo izuzetno složene strukture u kojoj su čvrsto isprepletane muzičke forme i dramaturške celine. Prva scena je, na primer, rapsodija, druga je vojni marš i uspavanka, treća pasakalja, četvrta rondo itd. Upotrebljeni su oblici sonate, skerca i trija, invencije, fantazije i fuge kroz tri kratka čina sa po pet slika.

Libreto je napisao lično Berg prema istoimenoj drami Georga Bihnera koji je jedinstvena pojava u evropskoj književnosti. Zanimljivo je da je rođen iste godine kad i operski velikani Verdi i Vagner, dakle, 1813. Svoj kratki život od samo 24 godine proveo je tragično, bez daha, u bežanju pred antiliberalnom policijom Meternihove Nemačke, u bežanju iz roditeljske kuće, u bežanju u emigraciju. Bihner je doktorirao na univerzitetu u Cirihu gde je počeo svoj intenzivni naučni i književni rad. Evropskoj dramskoj sceni podariće dela nove estetike, dela koja probijaju romantičarsko-klasične okvire i zasnivaju se na principu istine.

Voceka je napisao 30-tih godina XIX veka, ali je drama prvi put izvedena tek nekih 80 godina kasnije, u vreme kad je bilo jasno da se približava I svetski rat. Berg je bio u publici te 1913. u Beču i smesta je odlučio da adaptira dramu za opersku scenu iako je rat odložio rad na delu.

Berg nije precizirao ni vreme ni mesto odvijanja radnje. Kontekst Bihnerove drame upućuje na zaključak da se radi o Lajpcigu oko 1820, ali univerzalne ideje dela daleko prevazilaze svaki pokušaj istorijskog pozicioniranja. Južno-afrički reditelj Vilijam Kentridž, posle izuzetno uspele režije Bergove Lulu pre četiri godine u Metropolitenu, upotrebio je sada svu svoju vizuelnu imaginaciju za drugo Bergovo opersko remek-delo postavivši okvir za radnju u apokaliptičnom vremenu neposredno pred I svetski rat. Kentridž je i sam bio pogođen dramatičnošću Bihnerovog teksta i smatra da je sklonost ka nasilju samog Voceka ključ za tumačenje priče. Ta sklonost ima svoju predistoriju - Voceka ponižavaju i Kapetan i Doktor, tretiraju ga kao zamorče, predmet žaljenja, nešto sa čime se igra i što služi za proučavanje. To nasilje će Voceka i naterati da ubije Mariju, jedinu osobu koju voli. Ono što duboko uznemirava jeste spoznaja da je to nasilje večno: bilo je realno za vreme kad je nastala drama, pa za vreme kad je nastala opera i konačno - sasvim je realno i danas. Dolazimo do onog poznatog zaključka - nasilje nanosi onaj koji ga i trpi. Takođe, na rediteljevo scensko rešenje je uticala i ta neobična paralela između provale opšteg ratnog nasilja i Bergovog rada na operi.

U predstavi koju ćemo direktno prenositi 11. februara od 19 sati glavne uloge tumače bariton Peter Matei kao Vocek, sopran Elza van der Hefer kao Marija, tenor Kristofer Ventris kao tambur-major, bas-bariton Kristijan van Horn kao doktor i tenor Gerhard Zigel kao kapetan. Diriguje muzički direktor Metropolitena Janik Neze-Segen.