Dimitrij Uzlaner: Sekularizacija kao sociološki pojam

Reafirmacija i jačanje religije u političkom životu, debate o statusu religijskih organizacija, kao i snažni trend obnove individualne religioznosti doveli su u pitanje pretpostavke da će globalni proces modernizacije u budućnosti dovesti do opadanja značaja religije. Utemeljene u tradiciji Prosvetiteljstva, teorije sekularizacije formulisane pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka, predviđale su na osnovu rasta naučne racionalnosti, urbanizacije, ekonomskog razvoja i socijalne sigurnosti, da će vremenom verske zajednice gubiti društveni značaj, a religijska uverenja ostati striktno ograničena na sferu privatnosti. Međutim, društvena i politička zbivanja poslednjih decenija podstakla su radikalno kritičko preispitivanje niza filozofsko-teorijskih, normativnih i ideoloških pretpostavki ovih teorija, pa i njihovo eksplicitno napuštanje. Iako spadaju među kritičare pređašnjih teorija sekularizacije, autori čije tekstove emitujemo na Trećem programu, ne odbacuju sam koncept sekularnosti, već ga teorijski tematizuju na način koji, po njihovom uverenju, pomaže potpunijem razumevanju sudbine, uloge i značaja religije u savremenom svetu.

Prvi tekst ovog ciklusa pod nazivom „Sekularizacija kao sociološki pojam" završni je deo knjige ruskog sociologa religije Dmitrija Uzlanera Kraj religije? Istorija teorije sekularizacije objavljene u Moskvi 2019. godine. Razmatrajući istorijski razvoj različitih teorija sekularizacije i kritike kojima su one bile podvrgnute, autor u ovom radu pokušava da preciznije odredi uže, sociološko značenje pojma „sekularizacije" na osnovu koga bi se on mogao plodotvorno koristiti u analizama položaja i značaja religije u savremenim društvima. Naglašavajući razlikovanje sociološkog od filozofskog i teološkog shvatanja tog pojma, Uzlaner predlaže minimalnu definiciju po kojoj je „sekularizacija neutralna deskriptivna kategorija koja označava proces gubitka društvenog značaja religije", nezavisno od razmatranja prirode ili kvaliteta („prave" ili „lažne") religioznosti, kao i pitanja statističkog rasta ili opadanja verskih uverenja među stanovništvom. Navedeno početno određenje „sekularizacije" autor operacionalizuje njenim razmatranjem na tri nivoa - makro, mezo i mikro nivou. Na sva tri pomenuta nivoa sociološka analiza istražuje opadanje ili rast društvenog uticaja religije u modernim društvima, tj. njen status kao regulatora društvenog života (makro nivo), ulogu crkvenih organizacija u društvenim procesima (mezo nivo), te uticaj religioznosti na socijalni život pojedinaca (mikro nivo).

Dimitrij Uzlaner (rođen 1984) je filozof i sociolog religije, docent  Moskovske škole za društvene i ekonomske nauke. Urednik je časopisa „Država, religija i crkva" (rusko i englesko izdanje), a osim knjige Kraj religije? Istorija teorije sekularizacije, objavio je i tematski srodnu knjigu Postsekularni preokret. Kako misliti o religiji u XXI veku (2020); te knjige o psihoanalitičkoj teoriji subjekta (2021) i o filozofiji Lakana (2020). 

Čita Aleksandar Božović. 
Urednica Olivera Nušić.