Georg Benda i gotski kapelmajstori

Bendina ostvarenja u žanru melodrama, odnosno scenske muzike koja neposredno prati govornu deklamaciju, izdvajaju se kao najznačajniji deo njegovog opusa. Iako Bendini melodrami nisu prvi na nemačkom jeziku, smatra se da je ovaj autor, sa svoja tri izvedena melodrama, prvi usavršio ovaj žanr i ponudio koherentna rešenja na planu muzičke forme i izraza. Prva dva pisana su za pozorište u Goti 1775. godine, na osnovu antičkih mitova: Ariadna na Naksosu i Medeja. Neposredno su vezani za pozorišnu trupu Abela Zajlera koja je te godine dospela u Gotu, nakon požara koji je zahvatio pozorište u Vajmaru. Broj likova u Bendnim melodramima sveden je na jedan ili dva, te se ova dela označavaju i kao „duodrame", odnosno „monodrame". Na muzičkom planu, pokazuju kontinuiranu invenciju i fleksibilnost forme. Osnovni gradivni blok proistekao je iz instrumentalnog parta operskog rečitativa akompanjanta, koji se smenjuje sa kratkim instrumentalnim stavovima i deklamacijom - vrlo retko je predviđeno da se deklamacija i muzika odvijaju simultano. Muzika svakog melodrama zasniva se na ograničenom broju tema i repetitivnih epizodnih motiva, koji se variraju kako bi odražavale konkretne dramske situacije, pri čemu važnu ulogu igraju promene u harmoniji i instrumentaciji. U večerašnjoj emisiji čućete integralno izvođenje Bendinog melodrama Medeja, pisanog na tekst Fridriha Vilhelma Gotera. U delu u kojem se pojavljuje samo jedan, naslovni lik, muzika služi kako bi razotkrila psihološka stanja i transformacije protagonistkinje.

Operski kompozitor Anton Švajcer došao je u Gotu zajedno sa Zajlerovom pozorišnom trupom i ubrzo postao upravnik dvorskog pozorišta, pri čemu nije uspeo da ostvari dobru saradnju sa Bendom. Smatra se da je Bendino povlačenje sa mesta dvorskog kapelmajstora 1778. godine i njegov pokušaj da karijeru nastavi u Beču direktan rezultat netrpeljivosti koju je osećao prema trinaest godina mlađem Švajceru, koji će uskoro i sam dospeti do mesta gotskog kapelmajstora. Kao i Benda, i Švajcer je aktivno radio na uspostavljanju opere na nemačkom jeziku, zbog čega se često izdvaja kao pionir nemačke nacionalne opere. Njegovo najzapaženije delo sa ovakvim ambicijama je opera Alkesta, pisana na libreto proslavljenog nemačkog pisca Martina Vilanda, koja je premijerno izvedena u Hofteatru u Vajmaru 1773. godine. Viland je svoju verziju Alkeste usmerio ka porodičnoj, sentimentalnoj strani mita, a arijama je poverio slikanje afekata, što je smatrao za najveći domet muzičkog umetničkog izraza. Idiom kompozitora Antona Švajcera predstavlja amalgam stila italijanske opere serije s polovine 18. veka i nemačkog manira koji odlikuju kompleksnije harmonije i kontrapunkt. Švajcerova i Vilandova Alkesta zabeležila je veliki uspeh u više nemačkih gradova i prvi put je uspostavila model ozbiljne opere na nemačkom jeziku.

Autor: Srđan Atanasovski