Muzika viva – Dela Stiva Rajša

Rajš je jedan od četvorice velikana američkog minimalizma, uz Terija Rajlija, La Monta Janga i Filipa Glasa. Njegovo odbacivanje tehničkih dostignuća i stilskih karakteristika koje su dominirale u klasičnoj muzici sredinom prošlog veka, kao što su serijalizam ili aleatorika, započelo je sredinom šezdesetih godina, nakon njegovih eksperimentalnih radova sa magnetofonskim trakama. Tehnologija „faze" odnosno blagog pomeranja koje se pojavljuje nakon višestrukog ponavljanja snimka „u lupu" koju je otkrio prilikom rada sa trakama, Rajšu je poslužila kao kompozicioni model koji je preveo u klavirski medij, komponujući revolucionarnu Fazu za klavir 1967. godine. Narednih godina, nastala su brojna dela u kojima je Rajš usavršio ovu tehniku, da bi sredinom sedamdesetih godina započeo sa kombinovanjem ovog procesa i tehnike „pulsiranja" - repetitivnog ponavljanja akorada ili kraćih motiva čijim se širokim dinamičkim spektrom stvaraju organske pulsirajuće strukture dugačkog trajanja. Jedno od najpoznatijih i najuticijanijih dela iz ovog perioda kompozitorovog stvaralaštva je svakako Muzika za 18 muzičara koja je bila izvedena na koncertu čiji snimak predstavljamo u emisiji, uz kompoziciju Tehilim, kao i jedno od najnovijih ostvarenja ovog autora - zajedničku proudžbinu niza uglednih institucija kao što su, između ostalih, Sautbenk centar, Karnegi Hol, Site de la Mizik - Pariska filharmonija, Tokijska opera i drugi.

Delo pod nazivom Molitva putnika, nastavlja onu liniju radova u Rajšovom opusu koja je započela osamdesetih godina prošlog veka i u kojima se autor inpsirisao kuturom i tradicijom jevrejskog naroda. Ovo delo, zasnovano je na tekstovima iz Knjige postanja, Knjige izlaska i Psalmima, kao i jevrejskim napevima iz Amerike i Italije. Delo je napisano za četiri glasa i jedanaest muzičara, a rad na njemu započeo je pre izbijanja pandemije. Koristio je tekst molitve koja se uobičajeno izgovarala pre započinjanja putvanja, ali kako je Rajš istakao „virus je promenio značenje reči", te je vremenom ovu molitvu počeo da posmatra kao tekst kojim se traži blagoslov za prelazak sa ovog sveta u onaj naredni. Ono što ovo delo izdvaja u celokupnom opusu autora jeste odustvo pulsa - glasovi se prepliću u dugačkim, zadržnanim tonovima u žičanim instrumentima, stvarajući turobno i melanholično raspoloženje.

Muzika za 18 muzičara, jedna od najuticajnijih kompozicija minimalističke stilske orijentacije, premijerno je predstavljena 1976. godine i bila je prvi Rajšov pokušaj pisanja za veliki ansambl. Delo se zasniva na seriji od jedanaest akorada, a svaki segment, nazvan „puls" strukturiran je kako tonovima akorada koji se kroz brojne repeticije postepeno „dekonstruišu", tako i fizičkim ograničenjima izvođača, odnosno dahom pevača i svirača na duvačkim instrumentima. Kompozitor je rekao da je bio fasciniran ispitivanjem psiho-akustičkih efekata koje proizvodi pojačavanje harmonija i melodija, a krajnji rezultat opisan je kao „vrhunac muzike za ansamble 1970-ih godina". Govoreći o ovom delu, kritičari su istakli da je njegov „uticaj na novu muzičku scenu bio neposredan i neodoljiv. Svako ko je video potencijal u minimalizmu i nadao se velikom proboju, našao ga je ovde. Lepota pulsirajućih harmonija s dodatnim notama i trajna snaga i preciznost izvođenja bile su istaknute karakteristike ove muzike; umesto sterilnog, elektronskog zvuka koji se obično povezuje s minimalizmom, topli odzvuci ove muzike predstavljali su dobrodošlu promenu".

Urednica emisije: Ivana Neimarević