Antologija srpske muzike

Uz Miloja Milojevića i Stevana Hristića, Petar Konjović je u prvim decenijama dvadesetog veka dao snažan impuls muzičkom stvaranju u Srbiji. Naime, po rečima Stane Đurić-Klajn, ova tri stvaraoca sa jedne strane unose novinu i svežinu svojim izgrađenim i izraženijim umetničkim individualnostima, raskidajući sa romantičarskim usmerenjima koja su obojila stvaralaštvo njihovih prethodnika – Josifa Marinkovića, Stanislava Biničkog i Petra Krstića, dok su, sa druge, postavili strožije kriterijume u primeni i ocenjivanju estetskih vrednosti. Njihovim stvaralaštvom srpska muzika započinje da prati korak sa tada savremenim evropskim strujanjima.

Petar Konjović, najstariji među ovom trojicom kompozitora, rođen je 1883. godine u bačkom Čurugu. Školovao u novosadskoj Srpskoj gimnaziji, a potom i u somborskoj učiteljskoj školi gde mu je, kao i ranije Marinkoviću, nastavnik muzike bio Dragutin Blažek uz kojeg je imao prilike da se upozna sa Mokranjčevim rukovetima koje će mu poslužiti kao inspiracija za rane kompozicije. Dalji put ga vodi u Prag gde je do 1904. godine pohađao studije kompozicije u klasi Karela Štekera. Nakon povratka 1906. radio je kao nastavnik muzike i horovođa u Zemunu, a od 1907. do 1914. godine i kao profesor u Srpskoj muzičkoj školi u Beogradu, prvoj muzičkoj školi u Srbiji koja danas nosi ime Stevana Mokranjca. Od 1939. do 1950. Konjović je bio profesor na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Godine 1937. izabran je za inostranog člana Akademije nauka i umetnosti u Pragu, a 1946. za redovnog člana Srpske akademije nauka, gde je osnovao Muzikološki institut i bio njegov prvi direktor u periodu od 1947. do 1954. godine. Preminuo je u Beogradu 1. oktobra 1970. godine.

Iako je Konjovićevićev opus u najvećoj meri ispunjen vokalnim i vokalno-instrumentalnim delima – horovima, solo-pesmama i operama, i na području instrumentalne muzike kompozitor je ostavio značajna ostvarenja poput Simfonije u ce molu, Jadranskog kapriča, kamernih kompozicija, Simfonijskog triptihona Koštana sastavljenog iz instrumentalnih odlomaka iz njegove isotimene opere, kao i varijacija Na selu i simfonijske poeme Makar Čudra.

U simfonijskim varijacijama Na selu iz 1915. godine reflektuje se Konjovićev oslonac na Mokranjčeve rukoveti. Naime, kao temu Konjović je upotrebio melodiju pesme Pušči me iz X rukoveti, a delo je posvetio Stevanu Mokranjcu. Ovo su prve orkestarske varijacije u srpskoj muzičkoj literaturi, a izvedene su pod dirigentskom palicom kompozitora januara 1920, a potom i u Parizu aprila iste godine. Vlastimir Peričić ukazuje da u programski koncipiranom delu pretežu vedra raspoloženja, slikajući idilične scene bogatim sredstvima velikog orkestarskog aparata.

Simfonijska poema Makar Čudra nastala je po istoimenoj priči Maksima Gorkog. Konjović je ovo delo pisao 1944. i 1945. godine kao svoj poslednji simfonijski opus. U prvobitnoj verziji, koja je imala i deonicu solo-basa koju je kompozitor kasnije izostavio, delo je trajalo duže od četrdeset minuta i predstavljalo je najobimniji simfonijski stav u tadašnjoj jugoslovenskoj literaturi. U ovoj verziji, Makar Čudra je premijerno izvedena 15. februara 1946. godine kada je Beogradskom filharmonijom dirigovao Mihailo Vukdragović, dok je solističku deonicu pevao Žarko Cvejić. Vlastimir Peričić ističe da ovo delo odlikuje epska širina, rapsodična forma, kao i melodijske zamisli čiji obrisi bude asocijacije na vokalnu deklamaciju koja se utapa u gusto orkestarsko tkanje.

Urednica Irina Maksimović Šašić