Selevac, Topola i svi „naši“ krateri na Marsu

Prvu detaljnu kartu Marsa objavio je u junu 1877. godine italijanski astronom Đovani Virđinio Skjapareli. Njegova mapa je, pre svega, sadržala geografske oznake koje je nazvao „kanalima“ za koje se kasnije ispostavilo da su, u stvari, optička varka.

Mada su bolje upamćeni po mapiranju Meseca koje su započeli 1830. godine, Johan Hajnrih Midler i Vilhelm Ber su zapravo bili prvi „areografi“ Marsa. Medler je na osnovu desetogodišnjeg posmatranja Crvene planete nacrtao prvu kartu, a umesto da daju imena raznim geografskim oznakama koje su ucrtali, Ber i Midler su ih jednostavno označili slovima.

Kako su se instrumenti za posmatranje svemira usavršavali, a broj posmatrača uvećavao,  predeli na Marsu su počeli da dobijaju imena.

Danas imena toponima na nama susednoj planeti potiču iz brojnih izvora, ali imena velikih obeležja potiču prvenstveno iz karata koje je 1886. napravio Đovani Skjapareli, koji se držao grčke mitologije, a u manjoj meri i Biblije.

Poslednjih decenija veliki marsovski krateri dobili su imena po važnim naučnicima i piscima naučne fantastike, a manji su nazvani po gradovima i selima na Zemlji. O nazivima toponima na Marsu odlučuje Međunarodna astronomska unija.

Nema samo Jezero krater na Marsu

Čast da prvi dobije krater na Marsu imao je Milutin Milanković, čije ime nosi i jedan krater na Mesecu i jedan asteroid.

Krater prečnika od 118,4 kilometra nosi ime našeg geofizičara i astrofizičara Milutina Milankovića još od 1973. godine. Lako je vidljiv na fotografijama jer leži severno od Olimpus Monsa i nalazi se u ravnici Vastitas borealis.

U krateru su vidljiva trouglasta udubljenja, što istraživači tumače kao ostatke leda. U krateru „Milutin Milanković” instrumenti na orbiteru „Mars rekonesens“ otkrili su osam takvih udubljenja.

Sa prostora bivše Jugoslavije, 1976. godine, Bled je dobio čast da podari ime krateru na Marsu prečnika 7,69 kilometara, a tri godine kasnije Ston, grad koji je sredinom 14. veka otkupila Dubrovačka Republika od cara Dušana i bana Bosne Stefana drugog, dobija krater od 6,49 kilometara.

Posle raspada SFRJ, prvo mesto koje je svoje ime ovekovečilo i na karti Marsa 2007. godine je pomenuto Jezero, mesto pored Mrkonjić Grada u Republici Srpskoj, i to navodno zato što mu ime opisuje reljef kratera – udubljenje ili depresiju ispunjenu vodom – u koji se spustio Nasin rover.

Slovenija i Hrvatska 2009. godine dobijaju još dva kratera. Kamnik 10,37 kilometara i Lipik od 48,95 kilometara. Godinu dana kasnije i Milna na Braču daje ime krateru od 27,48 kilometara.

Na Marsu postoji i krater od 3,62 kilometra u prečniku koji je 2011. godine dobio ime Tivat. Nešto veći krater od 4,82 kilometra nazvan je Istok 2014. godine, a po mestu Selevac kod Smedereva 2016. godine imenovan je krater od 7,3 kilometra.

Na kraju, od 2018. godine na Marsu postoji i krater Topola.