Moravska terasa krije brojne tragove prošlosti

Od početka marta ove godine vrše se zaštitna arheološka iskopavanja na lokalitetu Konopljara u Čitluku kod Kruševca, na trasi budućeg auto-puta Pojate–Preljina. Lokalitet je istraživan sredinom devedesetih godina prošlog veka, kada je prosecan magistralni put. 

Sada se radi na ispitivanju južne periferije nalazišta, gde će se trasirati dodatni delovi auto-puta. Istraživanja su poverena Arheološkom institutu iz Beograda i njima rukovodi dr Ivan Bugarski, uz blisku saradnju sa specijalistima iz te ustanove i stručnjacima iz Narodnog muzeja u Kruševcu. Zaštitna iskopavanja u potpunosti finansira investitor radova „Koridori Srbije”.

Ovogodišnjim iskopavanjima Konopljare, koja još uvek traju, potvrđena su ranija saznanja o formiranju kulturnih slojeva. Na tom mestu živelo se još u ranom neolitu, u vreme starčevačke kulture, a potom na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba, oko 1000. godine p. n. e. Sledeće naseljavanje bilo je u vreme rimske vlasti, tokom III i IV veka, kada je tu formirano  seosko naselje, da bi se u XII i XIII veku na tom prostoru razvilo srednjovekovno selo sa grobljem.

Dok su ostaci starčevačkog prisustva dosta skromni, mlađa praistorijska faza predstavlja dominantan horizont. Istraženo je mnoštvo manjih staništa, otpadnih jama, kao i dve peći od pečene zemlje – jedna za pripremanje hrane i druga keramičarska. Upravo ovih dana se istražuje i jedna kuća, što predstavlja redak arheološki nalaz iz perioda na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba na našem prostoru.

Prikupljeno je mnogo nalaza materijalne kulture, pre svega fragmenata keramičkih posuda koji imaju prepoznatljive ukrase kultura Gava i Kalakača, a nađena je i jedna odlično sačuvana masivna bronzana igla, osobena pre svega za oblast Panonije.

Kad je reč o tragovima iz antičkog perioda, delimično je istražena jedna kuća skromnog inventara, uz nekoliko jama koje nisu naročito bogate arheološkim nalazima. Na tom delu lokaliteta najslabije su sačuvani ostaci srednjovekovnog života – konstatovana su samo dva dosta oštećena staništa. Osim arheoloških analiza, pristupiće se i ispitivanju sadržina nekoliko keramičkih posuda iz različitih perioda, što će svakako obogatiti naša znanja o seoskim naseljima – i praistorijskim i onim znatno slabije poznatim iz epoha kasne antike i srednjeg veka.

Zanimljivo je napomenuti da je prilikom arheoloških iskopavanja krajem prošlog veka na tom prostoru istražena i srednjovekovna nekropola, na površini od oko 700 kvadrata, kada je otkriveno 126 grobova. Svi pokojnici su, sa neznatnim odstupanjima, sahranjeni u smeru zapad–istok, bez jasnih grobnih obeležja, poneki sa nakitom, oružjem ili novcem. Tada je otkriven i jedan dvojni grob u kome su sahranjeni zajedno majka i dete, kao i jedan grob u kome je sahranjena glava odrasle osobe.

I pored toga što će na mestu najvećeg dela lokaliteta ostati ogromna rupa, zahvaljujući savremenim tehničkim mogućnostima, moći će da se rekonstruiše izvorni oblik tog dela moravske terase na kojoj su, zaštićena od plavljenja, bila formirana naselja, a koji se donedavno koristio kao obradivo zemljište iza poslednjih čitlučkih okućnica.

Sve faze naseljavanja, dokumentovana tokom devedesetih godina i sada, biće obrađena u digitalnom okruženju. Na taj način će se oživeti nalazište koje više ne postoji u realnom prostoru.