Razumevanje globalnih kultura putem zvuka

Publikacija je obuhvatila rezultate čitavog tima naučnika uključenih u projekat MILSON (Antropologija zvučnog miljea), koji je sproveden u Istraživačkom centru za etnomuzikologiju na Univerzitetu Pariz-Nanter od 2011. do 2015. godine. Recenziju za ovo izdanje u prestižnom naučnom časopisu Sound Studies dala je dr Ivana Medić, naša muzikološkinja koja je uključena u brojna istraživanja iz te oblasti.

Medićeva je viša naučna saradnica Muzikološkog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti. Doktorirala je na Univerzitetu u Mančesteru 2010; tokom sedam godina provedenih u Velikoj Britaniji (2006–2013) radila je na Univerzitetu u Mančesteru (Centar za muziku i dramu Martin Haris) i na Otvorenom univerzitetu (The Open University), u regionalnom centru za Severozapadnu Englesku. Rukovodilac je međunarodnog projekta "Beyond Quantum Music", sufinansiranog preko programa Kreativna Evropa Evropske unije. Od 2014. do 2017. g. bila je rukovodilac beogradskog tima na trilateralnom projektu „Urbana zvučna ekologija – Zvučni pejzaži Berna, Ljubljane i Beograda“, koji je finansirala Švajcarska nacionalna fondacija za nauku (SNSF). Objavila je pet monografija i više od 70 članaka i poglavlja u knjigama; pored toga, uredila je pet tematskih zbornika; od 2017. do 2019. bila je glavni i odgovorni urednik naučnog časopisa Muzikologija. 

Iako naslov „Razumevanje globalnih kultura putem zvuka“ implicira da je delo pretežno antropološka zbirka, na spisku saradnika nalaze se i etnomuzikolozi, umetnici, etnolozi i geografi – u saglasju sa okolnošću da je oblast studija zvuka interdisciplinarna od svog nastanka. Kako ste u svojoj recenziji protumačili tu raznolikost u pristupu i metodologijama koje su imale zajednički cilj: razumevanje globalnih kultura kroz njihov odnos prema zvuku?

U današnje vreme naučnici raznih profila daju svoj doprinos studijama zvuka; pored već spomenutih, tu su i arhitekte, psiholingvističari, istoričari, akustemolozi i drugi. U skladu sa tom interdisciplinarnošću, poglavlja u knjizi zasnovana su na međusobno različitim metodologijama i nude raznorodne uvide i zaključke. Rekla bih da je zajednički imenitelj za sve autore to što pristupaju zvuku kao mediju, kako bi naglasili kontekst i aktivno učešće, kao i lične „slušalačke istorije“ svakog od slušalaca. Kao što je istakao Vensan Batesti, jedan od autora u ovoj knjizi, sve što znamo o zvuku jeste proizvod našeg obrazovanja i iskustva: mi od rođenja učimo da opažamo, klasifikujemo i tumačimo zvučni ambijent u kojem se krećemo. Nemogućnost percepcije konteksta koji omogućava razumevanje određenog zvučnog ambijenta autori nazivaju „simboličkom gluvoćom“. Pored toga, istraživači odbacuju ustaljeni pojam „zvučnog pejzaža“ (soundscape) u korist „ambijenta“, kao šireg pojma. Fokus je, dakle, na zvukovima koje proizvode ljudi, za ljude.

Ovu publikaciju sačinjava više tematskih celina. Koje su karakteristike pojedinih poglavlja?

Knjiga se sastoji iz četiri veće tematske celine, koje nose naslove „Slušanje drugih“, „Ispoljavanja zvuka i društveni efekti“, „Zvučni identitet i lokalitet“ i „Umetnost zvuka i antropologija“. Posebno su zanimljivi tekstovi u centralnim tematskim celinama: druga, „Ispoljavanja zvuka i društveni efekti“ sadrži dva poglavlja koja se bave kolektivnim aspektima percepcije i, konkretno, strategijama manipulacije zvukom korišćenim za kontrolu ponašanja mase u prenaseljenim svetskim megalopolisima. Poglavlja u trećoj celini posvećena su kulturnim dimenzijama slušanja i opisuju kako stanovnici pojedinih mesta (Kairo, Lisabon, Barselona, selo Dolar u Škotskoj) verbalizuju ono što čuju, to jest zvuke vlastite svakodnevice. Autori se u podjednakoj meri bave svakodnevnim i ekstremnim zvucima, a čitave kulture su konceptualizovane kroz procese zvučne socijalizacije. Iako ova publikacija nije uniformna, svi autori se usredsređuju na kulturne dimenzije slušanja i proučavaju načine na koje različite zvučne manifestacije proizvode društvene odnose. Dakle, ova knjiga nas podstiče da saznamo više o svetu u kojem živimo, te da obratimo pažnju na vlastito zvučno okružje, bez obzira na zasićenost pretežno vizuelnim informacijama kojima smo svakodnevno bombardovani.

Prilikom čitanja poglavlja posvećenih urbanim transformacijama Lisabona i Barselone, uočila sam brojne analogije sa sopstvenim istraživanjem zvučnog ambijenta beogradske Savamale, koje sam sprovodila tokom rada na trilateralnom projektu „Urbana zvučna ekologija – Zvučni pejzaži Berna, Ljubljane i Beograda“. Naime, u svim ovim slučajevima, zvuk, odnosno muzika, aktivno su korišćeni kao katalizatori za željenu urbanu transformaciju pojedinih delova grada.

Različite kulture su kroz istoriju imale specifična zvučna obeležja. Savremeno doba je donelo nov auditivni ambijent. Na šta su istraživači bili fokusirani u pronalaženju zvučnih modela moderne civilizacije?

Istraživači su se fokusirali na raznorodne fenomene i prakse vezane za proizvođenje i „konzumiranje“ zvuka kroz vekove: počev od epizoda iz kolonijalne prošlosti zapadnoevropskih zemalja i pokušaja misionara da, pomoću zvukova zvona i obredne muzike, privole Afrikance katoličkom hrišćanstvu, pa do savremenih socijalnih interakcija koje generišu razne vrste zvukova, često uz „prisvajanje“ javnog prostora. Premda je reč o francuskom projektu, istraživanja su vršena širom Evrope, Azije i Afrike, uključujući Indiju, Japan, Etiopiju, Egipat itd. Takođe, predmet istraživanja bile su različite društvene grupe: od siromašnih, obespravljenih žena iz nehigijenskih naselja u indijskim megalopolisima, preko stanovnika zabačenih škotskih sela, do imućnih organizatora spektakularnih svetkovina u Napulju. Polazeći od pretpostavke da aktivno slušanje zahteva kompetentnost za izdvajanje iz čitavog zvučnog okruženja jednog ili nekoliko zvukova koji proizvode smisao u određenoj situaciji, autori tekstova naglašavaju da sklonost ka nekoj vrsti zvuka zavisi od pripadnosti slušalaca određenoj društvenoj klasi, tj. od njihovog socijalnog statusa i načina života.