Mitra Katarine Kantakuzine

Mitra je venac ili pokrivalo glava starozavetnih prvosveštenika. Sve do 16. veka mitru je nosio aleksandrijski patrijarh, kao simbol trnovog venca Hristovog, venca hrišćanskih mučenika. Od 17. veka, mitru ‒ krunu, nose i istočni episkopi, koji su dotad bogosluženja vršili gologlavi, kao i prezviteri. Kroz vreme, mitra je imala različite oblike. Posle pada Carigrada 1453. godine, venac nestalih imperatora preuzeo je, u vidu modifikovane krune, vaseljenski patrijarh kao čuvar svih dostojanstava carevih.

Mitra iz Muzeja Srpske pravoslavne crkve bila je namenjena mitropolijskoj crkvi u Beogradu, posvećenoj Uspenju Presvete Bogorodice. Ona je ručni rad Katarine, kćeri despota Đurđa Brankovića i vizantijske princeze Irine Kantakuzine, poznatije kao „prokleta Jerina", po kojoj kći nosi i ime Kantakuzina.

Za taj vez nemamo tačnu godinu izrade, odnosno odgovor da li je mitru Kantakuzina vezla kao devojka, ili ju je radila već kao udata žena. S obzirom na to da u svom potpisu nije stavila delove imena koje je dobila nakon udaje za grofa Ulriha II Celjskog, moglo bi se pretpostaviti da je muzejska mitra njen devojački rad.

Mitra je od tamnoplave svile i ima tri dela: gornji deo, srednji široki pojas i donji deo ‒ rub sa natpisom.

Gornji deo mitre je razdeljen na četiri dela. Na svakom od tih delova izvezen je zlatnim koncem krug, a u krugovima je posvetni natpis posvećen Presvetoj Bogorodici, odnosno Crkvi Uspenja Presvete Bogorodice, prve crkve Mitropolije beogradske. Natpis je razdeljen u četiri kruga i izrađen biserom, a glasi:
„Bogorodice djevo primi ove moje darove", pri čemu se misli upravo na mitru. Iz krugova izlazi loza sa lišćem i cvećem, izrađena svilom razne boje i zlatnom žicom. Cveće je popunjeno svilom i biserom.

Sličan vez je i na srednjem delu ‒ pojasu mitre. Na njemu je izrađen natpis od bisernih zrna, razdeljen u više delova a glasi: „Ovu mitru načini gospođa Katakuzina Mitropoliji Beogradskoj".
Na donjem ‒ čeonom rubu mitre je natpis izrađen takođe od bisernih zrna, u kome je uz molitvu i saopšten motiv zašto je mitra rađena. A motiv je bio prilog „blagoljepiju", lepoti mitropolijske crkve. Natpis koji je nejasan i teško čitljiv glasi: „Gospode zavoleh lepotu doma tvojega i mesto slavljenja veličine tvoje". Na kraju je dodala i ovo: „I nemoj da pogubiš sa nečasnim dušu moju i onih koji su od moje krvi".

Metalni krst na vrhu nije prvobitan već je iz kasnijeg vremena.

Mitra je po svoj prilici bila u posedu Brankovića, koji su se nakon pada srpske države naselili u Srem i osnovali manastir Krušedol ‒ u kome je mitra čuvana sve do početka Drugog svetskog rata. Danas se nalazi u stalnoj postavci Muzeja Srpske pravoslavne crkve.

Kustos Biljana Cincar Kostić