Dan sećanja na žrtve ustaškog genocida, slike koje nikad ne blede

U Spomen-području Donja Gradina obeležava se Dan sećanja na žrtve ustaškog genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Ove godine obeležava se 80 godina od proboja poslednje grupe logoraša iz Jasenovca, jednog od najvećih i najstrašnijih logora smrti u Evropi. U sistemu logora Jasenovac ubijeno je 700.000 ljudi – 500.000 Srba, 40.000 Roma, 33.000 Jevreja i 127.000 antifašista. Među ubijenima je i 20.000 dece.

Jasenovac nije bio logor, već kompleks logora, a Donja Gradina njegovo najveće stratište. Tu su logoraše iz Jasenovca preko reke Save prebacivali i ubijali na najmonstruoznije načine. Malobrojni preživeli svedoče o onom što je ljudskom umu neobjašnjivo i teško pojmljivo.

"Dijete nabijaju na sablju i bacaju ga preko ramena psima koji su tu bili i ja to gledam. Žena je mrtva i izbodena", seća se Dobrila Kukolj.

Logori za decu postojali samo u NDH

Nezavisna Država Hrvatska jedina je država koja je formirala logor za decu u Gornjoj Rijeci, Jastrebarskom i Sisku. Deca su oduzimana majkama koje su odvedene u Jasenovac i Staru Gradišku nakon ofanzive na Kozari. U dokumentu koji se danas čuva u Muzeju na Mrakovici, a evdentiran je pod nazivom “Sveska grobara Franje Ilovara” zabeležen je jedan od najpotresnijih podataka.

"I tu imamo zapis da je od 1.940 ukopano 107 komada djece. Dakle oni su tu djecu računali na komade. I za taj ukop, te djece, grobar Franjo Ilovar dobio je 10.000 kuna, a te račune je ovjeravala časna sestra Gaudencija", kaže direktorka Spomen-područja Donja Gradina Tanja Tuleković.

Oni koju su kao deca preživeli logore kažu da zaborav ne sme da padne na ime Dijane Budisavljević. Austrijanka udata za srpskog lekara, rizikujući vlastiti život spasila je više od 12.000 mahom srpske dece. Uredno je vodila evidenciju za svako spaseno dete u nadi da će ih posle rata pronaći neko iz porodice. Socijalističke vlasti oduzimaju joj kartoteku, koja tada nestaje.

"Oči u oči sa žrtvom"

"Dok se recimo u nacističkim logorima u Nemačkoj i Poljskoj nemački vojnik nije nalazio oči u oči sa svojom žrtvom, ovdje u Donjoj Gradini i Jasenovcu žrtva i zločinac nalazili su se oči u oči i to je nešto najstravičnije zabilježeno u istoriji ljudskog roda", ističe Tanja Tuleković.

Topola užasa danas je simbol stradanja i najsvirepijih zločina. Ustaše su na hiljade muškaraca, žena i dece prvo mučili, a zatim ih obesili na ovom drvetu sa gvozdenim čavlima. Likvidacije su uglavnom vršene bez ispaljenog metka, sekirama, noževima, kamama, a mahom drvenim maljevima.

"Zgrabi jednog zatvorenika i na tim daskama okruži jednom i podigne odsječenu glavu i viče – ovako ćete svi za Beograd", priča Ranko Toroman.

Logor Jasenovac formiran je avgusta 1941. godine, a zatvorenici su proboj izvršili 22. aprila 1945. godine.