Dan oslobođenja Beograda

Srbija je danas obeležila 65. godišnjicu oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu. Na Svečanoj akedemiji "Beograd pamti", ruski predsednik Dmitrij Medvedev poručio je, da dva naroda povezuje slavna zajednička istorija, duhovne vrednosti, bratstvo i težnja da živimo u slozi i branimo jedni druge.

Podsetivši na ogromne žrtve koje su podnele dve zemlje u najkrvavijem ratu u istoriji, Medvedev je čestitao praznik i zahvalio se srpskim prijateljima na brižljivom odnosu prema sovjetskim vojnicima koji su dali život u borbi za oslobođenje Beogada.

"U obavezi smo da sačuvamo sećanje i istinu na ono što se desilo, posebno danas kada postoje pokušaji da se izvrgne istorija i izopači susttina a osvajači prikažu kao spasioci, dželati kao patriote a oslobodioci kao okupatori", poručio je Medvedev.

Medvedev je, na Svečanoj akademiji "Beograd pamti", ponovio da će Rusija ostati čvrsto pri svojim stavovima prema važnim pitanjima, poput pitanja Kosova i Metohije i odbrane teritorijalnog integriteta Srbije.

Odnosi Srbije i Rusije ispunjeni su poverenjem i međusobnim poštovanjem, rekao je Medvedev i izrazio uverenje da će zajednički planovi i projekti biti uspešno ostvareni.

Tadić: Kvalitetnija budućnost dve države

Predsednik Srbije Boris Tadić ocenio je na Svečanoj akademiji da između dve prijateljske države nema otvorenih pitanja.

"Naša je želja da saradnja naših zemalja u budućnosti bude još intenzivnija i kvalitetnija", rekao je Tadić.

"Upravo zbog budućnosti moramo se osvrtati unazad, pamtiti našu zajedničku borbu protiv fašizma i čuvati to iskustvo od zaborava istorije", poručio je predsednik Srbije.

Predsednici Srbije i Rusije položili su vence na Spomenik oslobodilaca Beograda u Drugom svetskom ratu.

Venac je položio i gradonačelnik Beograda Dragan Đilas i delegacija boraca koji su učestvovali u borbama za oslobadjanje glavnog grada.

Uz intoniranje državnih himni, Tadić i Medvedev odali su počast oslobodiocima Beograda i potom se upisali u Spomen knjigu posvećenu palim borcima.

Predsednike dveju država aplauzima i povicima "Srbija - Rusija" dočekalo je više stotina građana, koji su nosili srpske i ruske zastave i transparente sa slikama ruskog premijera Vladimira Putina i Medvedeva.

Tadić i Medvedev su se, po završetku ceremonije, kratko zadržali u razgovoru sa negdašnjim borcima, oslobodiocima Beograda.

Za ovu priliku prvi put posle 1985. godine ispred Spomenika oslobodiocima Beograda bile su postavljene zastave partizanskih jedinica koje su učestvovale u oslobađanju prestonice.

Ceremoniji odavanja počasti prisustvovali su i zamenik premijera i ministar unutrašnjih poslova Ivica Dačić, ministri Dragan Šutanaovac, Vuk Jeremić, Rasim Ljajić, predsednik gradske skupštine Aleksandar Antić, ambasador Rusije u Beogradu Aleksandar Konuzin, kao i članovi državne ruske delegacije.

Beogradska operacija, predstavlja jednu od najvećih i najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svetskom ratu, vođena je od 11. do 22. oktobra 1944. godine i u njoj je poginulo 20.000 ljudi.

Od toga je poginulo 15.000 pripadnika nemačkih okupacionih snaga, dok je blizu 9.000 zarobljeno. Prva armijska grupa NOVJ imala je oko 3.000 poginulih i 4.000 ranjenih, a četvrti korpus Crvene armije izgubio je 960 vojnika i oficira.

Dogovor o zajedničkoj ofanzivi sa Rusima postigao je vrhovni komandant NOVJ Josip Broz Tito kada je shvatio da nema ništa od britanskog iskrcavanja na Jadranu i da u zemlju treba da uđe Crvena armija koja je nezaustavljivo napredovala na svim frontovima.

Tajni dogovor Tita i Staljina

U tajnosti, bez znanja Britanaca, Tito je u noći između 18. i 19. septembra odleteo u Rumuniju, a zatim i u Moskvu gde je 21. septembra sklopio dogovor sa Staljinom o zajedničkim operacijama u Jugoslaviji.

Tito je od Rusa dobio svu logističku i materijalnu pomoć, a zamisao o beogradskoj operaciji izložio je sovjetskim generalima Trećeg ukrajinskog fronta, dok je sa načelnikom štaba generalom Sergejom Semjonivičem Birjuzovim sačinio detaljan plan ofanzive.

Kada je Crvena armija 6. septembra 1944. porazila Rumuniju i Bugarsku i izbila na jugoslovensku granicu, istovremeno je osam partizanskih divizija napredovalo iz Sandžaka preko zapadne i centralne Srbije ka severu i Beogradu.

Pripadnici NOVJ i Crvene armije iz sastava Trećeg ukrajinskog fronta sreli su se 11. oktobra ujutru na levoj obali Morave i zajednički krenuli u bitku za Beograd, koja je vođena u tri etape.

U borbama su učestovali Prva armijska grupa NOVJ kojom je komandovao general Peko Dapčević i 12. udarni korpus sa generalom Danilom Lekićem na čelu, dok su snage Crvene armije bile pod komadom generala Vladimir Ivanoviča Ždanova.

Oko 80.000 pripadnika naše i sovjetske armije vodilo je 11 dana teške borbe sa oko 55.000 pripadnika nemačke armijske grupe "Šumadija" kojom je komandovao general Hans Felber.

U uvodnim borbama do 14. oktobra jedinice NOVJ savladale su otpor Nemaca na prilazima Beogradu i izbile na periferiju grada.

Osvojile su dobro utvrđeni Obrenovac i produžile ka Beogradu, do Žarkova i Čukarice. S druge strane, jugoslovenske snage i Rusi zajednički su oslobodili Topolu i Mladenovac, da bi u noći između 13. i 14. oktobra zauzeli Avalu, poslednje nemačko spoljno uporište.

Teške ulične borbe

Ofanziva za oslobađanje samog grada, koji je iznutra bio miniran, započela je 14. oktobra i do kraja su vođene teške ulične borbe.

Nemačke snage nastojale su grčevito da se održe, pošto je nemačka komanda odlučila da Srbiju i Beograd brani po svaku cenu radi izvlačenja oko 300.000 vojnika Armije "E" iz Grčke.

Prvog dana i tokom noći u žestokim borbama zauzeti su Banjički vis, Dedinje i Topčider, a oslobodioci su stigli do samog centra. Istovremeno je 15. oktobra sprečen pokušaj prodora nemačkih pojačanja iz Požarevca da uđu u Beograd.

Uveče narednog dana, stigli su do zgrade Narodnog pozorišta i ugla ulica Kralja Milana i Kneza Miloša, 17. oktobra zauzeta je Igumanova palata, a sutradan i Narodno pozorište.

Poslednja etapa oslobađanja grada počela je 18. oktobra, kada je uništeno nekoliko hiljada nemačkih vojnika na području Avale i kod Vrčina. U samom gradu posebno krvave borbe vođene su 19. oktobra kod Železničkog muzeja i hotela "Moskva".

Tog dana oslobođene su i zgrade Uprave grada, Ministarstvo saobraćaja i železnička stanica, a preostale nemačke jedinice sabijene su na Kalemegdan i usko područje oko Savskog mosta.

U noći između 19. i 20. avgusta počinje njihovo povlačenje preko Save, dok oslobodioci zauzimaju oko dva sata ujutro Kalemegdan, a oko osam časova i sam most i prave mostobran na levoj obali Save.

Posle neuspelog pokušaja protivnapada kod Zemuna i na Bežanijskoj kosi, Nemci se 22. oktobra povlače prema Rumi.

Oslobodiocima pomažu Beograđani

U borbama za Beograd, oslobodiocima su masovnu podršu pružali njegovi stanovnici, a mnogi od njih stupali su u brigade NOVJ, donoseći i oružje koje su oteli od Nemaca, dok su organizovane grupe otpora od rušenja spasle vodovodnu centralu na Belim vodoma, zgradu Radio Beograda, Telefonsku centralu u Palmotićevoj...

Jedna od tih grupa u ulici Vuka Karadžića obrazovala je bolnicu za borce NOVJ i Crvene armije, a organizovano je i otimanje oružja po gradu i sanitetskog materijala po magacinima.

Beogradskom operacijom okončana je 1.287 dana duga nemačka okupacija, stvorena velika oslobođena teritorija i onemogućeno povlačenje grupe "E" nemačke armije iz Grčke najkraćim pravcem, što je bilo od velikog značaja za dalje borbe u Jugoslaviji, ali i za južno krilo Crvene armije u daljim operacijama za slom Vermahta.

Na Groblju oslobodilaca Beograda počiva 961 borac Crvene armije i 2.994 pripadnika NOVJ, od toga većina (2.092) u zajedničkoj grobnici.

Ruski generali Ždanov i Birjuzov, koji su učestvovali u oslobađanju Beograda, nisu poginuli u borbama, ali su, nažalost, u njemu ostavili život.

Poginuli su 20. oktobra 1964. godine kada je, po kišnom i maglovitom vremenu, njihov avion udario u Avalu prilikom dolaska na proslavu godišnjice oslobođenja naše prestonice.