Pijanizmi Balkana – Peđa Mužijević

Tokom više od dva veka postojanja, pijanizam je kao umetnička disciplina menjao svoje društvene funkcije, preobražavajući u tome repertoar i interpretativnu stilistiku. Od salonske i koncertne prakse posredstvom koje je buržoaska klasa početkom 19. veka potvrđivala svoju autonomiju u odnosu na vekovnu tradiciju muziciranja u kontekstu dvora i crkve, preko prakse kroz čije je okretanje istoriji izgrađivan pojam muzičkog kanona, te tražena autentičnost i otkrivana moguća značenja muzičke literature, pa sve do njegovih medijskih posredovanja i rekonceptualizacija, klasični pijanizam je dospeo do 21. veka, uspevši da u pretrpljenim metamorfozama održi svoju vitalnost do današnjih dana. Ova istorija svedoči o stalnom suočavanju sa "krizama" vlastitih identiteta u kojima je pijanistička praksa gotovo neprestano tražila nove modele svoje aktuelizacije, nudeći se u novim ulogama koliko i sve ostale umetničke discipline. U tom svetlu, moglo bi se postaviti i pitanje šta bi bila "funkcija" pijanizma danas, u vremenu opšteg zasićenja već toliko puta "pročitanom" klasičnom literaturom koliko i promocijom savremene muzike koja je po pravilu određena istim diskursom "izuzetnosti", elitizma i relativno uskim usmerenjem u odnosu na najširi društveni kontekst? Jedan od odgovora mogao bi (u korespondenciji sa opštim duhom vremena), biti pronađen na sasvim drugoj strani – u trivijalizaciji discipline, pre svega u domenu repertoara i načinu njegovog tržišno isplativog posredovanja, o čemu sve češće svedoče i prakse nekih od vodećih svetskih diskografskih kuća i koncertnih dvorana koje širenjem kruga slušalaca nastoje da spasu samu pijanističku praksu, svakako uz cenu koju ta vrsta kompromisa sa sobom nosi. Drugi odgovor mogao bi se potražiti u multimedijalnom otvaranju pijanizma ka susretima sa drugim umetnostima, svakako ne bez nužnog gubitka njegove celovitosti i autonomije zarad "višeg cilja" iza kojeg se takođe može prepoznati želja za aktuelizacijom discipline. Treći bi bio onaj najjednostavniji, u svojoj konzervativnosti svakako najsigurniji i najpostojaniji, koji nikako ne treba shvatiti u pežorativnom smislu. On se tiče one "bazične" uloge pijanizma kao prakse održanja bogatog nasleđa klavirske literature u živom zvuku – očuvanja njene duhovne dimenzije koja bi bez savremenih tumačenja ostala pre muzeološki pohranjena istorijska činjenica, nego li živa umetnost. Vitalnost nasleđa se, uostalom, jedino i može održavati kroz njegova nova čitanja, dakle na nivou posredovanja, što bi u pijanizmu konkretno značilo – u domenu uvek nove zvučne estetike uspostavljene nad pročitanim zapisom dela za instrumentom.

Jedan od umetnika koji na svetskoj sceni uspeva da pijanizam održi kao istinski savremenu umetničku praksu jeste upravo bosanskohercegovački pijanista Predrag Peđa Mužijević koji već nekoliko decenija živi i radi u Sjedinjenim Američkim Državama. Umetnik koji svoju praksu razvija između klasičnog i savremenog repertoara, u formama koncertnih predavanja, te u spoju pijanizma i drugih umetničkih praksi, Mužijević predstavlja jednu od najsvestranijih figura klavirskog izvođaštva poteklih sa ovih prostora. Savremenost njegovog postupka ne leži, međutim, samo u odabiru forme prezentacije literature ili povezivanju sa drugim umetnostima, već pre svega u inherentnim odlikama njegove izvođačke poetike koja na ubedljiv način svedoči o onoj istini da samo "dobra" interpretacija može biti i istinski – nova. Zato i kada se poduhvati kanonskih dela klasičnog repertoara, ona u rukama Peđe Mužijevića uspevaju da prozvuče na sasvim savremen način – prilagođena aktuelnim zvučnim standardima, koliko i misaonoj i emocionalnoj senzitivnosti današnjeg slušaoca.

Rođen 1964. godine u Sarajevu, Mužijević je prve klavirske poduke dobio od Faride Mušanović, nakon čega odlazi u Zagreb gde na Muzičkoj akademiji radi sa Pavicom Gvozdić i jedan kraći period od dve godine sa Vladimirom Krpanom. Rad sa ovim pijanistom ostavio je posebnog traga u njegovom formiranju. Prisećajući se u jednom intervjuu Krpanovog metoda zasnovanog na retkoj kombinaciji "rendgenske fizičke preciznosti i etike", odnosno visokog profesionalnog poštenja, Mužijević je istakao da mu je upravo usvajanje ovih pristupa omogućilo potonju ravnopravnu konkurentnost na velikoj međunarodnoj sceni. Po završetku studija u tadašnjoj Jugoslaviji i osvajanja druge nagrade na prestižnom takmičenju „Feručo Buzoni”, Mužijević odlazi u Ameriku gde nastavlja obrazovanje na Kertisovom institutu u Filadelfiji – jednoj od najboljih škola muzike sa druge strane Atlantika, na koju biva primljen kao jedan od svega troje među preko tri stotine prijavljenih kandidata. Kao ličnu anegdotu, umetnik je jednom prilikom izjavio kako je u materijalnoj oskudici u kojoj se u to vreme nalazio, avionsku kartu za Ameriku zaradio svirajući u „Žar ptici” i „Petruški” koje su se davale u splitskom Hrvatskom narodnom kazalištu. Nakon što je nedugo po preseljenju dobio stipendiju američke vlade, Mužijević je iz Filadelfije prešao u Njujork, gde je na Džulijardu dovršio specijalizaciju. Iz ovog ranog perioda provedenog u Sjedinjenim Američkim Državama – zemlji koja će se ispostaviti kao njegova druga domovina – postoji i priča o tome da mu je slučajni susret sa filantropkinjom Laurom Džejn Maser, nekadašnjom mecenom legendarnog Vana Klajburna, i njenim pristankom da mu pomogne, omogućio da se prvih nekoliko godina u Njujorku posveti isključivo pijanističkom pozivu. U to vreme Peđa Mužijević prihvata najrazličitije angažmane, između ostalih i u projektu Linkoln centra, koji je obuhvatao multimedijalni scenski komad za dva solo pevača, tri igrača i pijanistu. Saradnja sa Mihailom Barišnjikovim, jednim od protagonista ovog projekta izrasla je u životno prijateljstvo dvojice umetnika koje je na profesionalnom planu rezultiralo brojnim zajedničkim projektima koje i danas realizuju širom sveta. Mužijević je takođe na poziv Barišnjikova angažovan i kao muzički rukovodilac Umetničkog centra koji je osnovao na Menhetnu, a u kojem osim kao povremeni izvođač, deluje i kao urednik bogatog godišnjeg muzičkog programa ove institucije.

U vreme rane afirmacije, Peđa Mužijević je 1991. godine za hrvatsku diskografsku kuću Orfej realizovao kompakt-disk sa delima Ravela, Kempfa, Skrjabina i Janačeka. Ovo izuzetno izdanje pijanistu otkriva kao suverenog tumača modernističke muzike ranog 20. veka, svedočeći o jednom od nesumnjivo najvećih talenata poteklih sa ovih prostora. U emisiji reprodukujemo odabrane komade iz ciklusa Ogledala Morisa Ravela koji osvetljavaju Mužijevićev izražen afinitet za kolorističko oblikovanje, njegov znatan karakterni raspon i precizan ritmički puls – odlike koje ove interpretacije muzike baskijsko-francuskog kompozitora čine referentnim u najširem kontekstu savremenog pijanizma.

Kao umetnik koji je živo zainteresovan za iznalaženje novih formi prezentacije klasične muzike u današnjem vremenu, Mužijević je u Umetničkom centru Mihaila Barišnjikova u Njujorku pokrenuo zanimljiv ciklus besplatnih koncerata klasične muzike namenjenih upravo publici koja tradicionalno nije sklona konzumiranju ovakvih sadržaja. Kako sam objašnjava: „Svi govore kako klasična muzika umire, a ja smatram da sa proizvodnjom muzike nema problema, već sa njenom prezentacijom. Uobičajeni koncerti nisu ugodni, to je neka atmosfera "zatvorenog kluba" u kojem postoji utisak da ne smeš napraviti ništa pogrešno. To je neka bezvezna tradicija najsitnije buržoazije. Smatram da su koncerti predugački i zato sam ih skratio na sat vremena. Osim toga, ustaljena praksa da se koncerti odvijaju od 8 do 10 uveče neodrživa je za ljude koji rade i drže do privatnog života. Zato Centar u kojem uređujem koncertnu sezonu svoja vrata otvara u pola sedam, služimo besplatno piće, vino i šampanjac, a koncerti potom traju od 7 do 8, nakon čega svako ima vremena da na primer ode na večeru i zatim kući. Barišnjikov i ja smo od prvog trenutka želeli da sve bude neformalno, da nema bine, te su muzičari okruženi publikom koja sedi za manjim stolovima, kao u kabareu... Među slušaocima se često mogu videti i poznate ličnosti koje pozivamo da se pridruže. To je fantastična kombinacija glamura i ležernosti. S druge strane, možete doći odeveni bilo kako, a kad uđete, naići ćete na Izabelu Roselini, Roberta De Nira ili neku drugu javnu ličnost. Tako pokazujemo da ozbiljna muzika nije mrtva i da je treba drukčije servirati. Pri odabiru repertoara trudim se da kombinujem staro i novo”, zaključuje Mužijević.

Traganje za manje poznatim, kao i savremenim stranicama muzičke literature jedna je od pasija ovog pijaniste, o čemu svedoče i recentna dela ukrajinskog kompozitora Valentina Silvestrova koja je Mužijević poslednjih godina uvrstio u repertoar. Među njima je i ciklus Devet valcera opus 308 komponovan 2021. godine – niz evokativnih neoromantičnih komada kojima pijanista uliva dimenziju kontemplativnosti, stvarajući utisak nepomućenog mira, kao da je reč o ambijentalnoj muzici koja se može slušati bez opterećenja. Pitka melodijska komponenta ovih dela upravo je ona poveznica koju Mužijević koristi kako bi na svojim koncertima klasični zvuk približio širem auditorijumu koristeći se u tome celokupnim arsenalom svoje pijanističke tehnike kojom postiže izuzetnu zvučnu estetiku – dopadljivu koliko i visoku u umetničkom smislu.

Pijanista sposoban da se prilagodi širokom repertoaru, Mužijević je do danas snimio devet albuma solističke kamerne i koncertantne muzike među kojima se ističe njegov hvaljen kompakt-disk sa snimkom debitanstkog nastupa u Karnegi holu koji je 2008. godine zabeležio sa Oberlinskim simfonijskim orkestrom izvodeći Mocartov Klavirski koncert u Ce-duru. Za više od tri decenije žive koncertne prakse, osim kao solista na sceni, Mužijević je nastupao i sa većim brojem američkih orkestara poput Njujorške filharmonije, Simfonijskih orkestara Milvokija i Nju Džerzija, te Drezdenskom filharmonijom, Šinsei Nihon orkestrom iz Tokija i mnogim drugim. Među brojnim nastupima tokom prethodnih godina, pomenućemo njegovo gostovanje na Bunt festivalu u Beogradu 2023. godine kada je na Kolarcu izveo zanimljiv program na kojem je cikluse Karla Filipa Emanuela Baha, Jozefa Hajdna, Ravela, Silvestrova i drugih kompozitora izveo neobičnim, naizmeničnim mešanjem stavova iz različitih dela.

Okrenut raznovrsnim formama muziciranja, Peđa Mužijević u tekućoj sezoni posvećen je realizaciji više projekata među kojima su „Omaž mikstejpovima”, zatim interaktivni resital pod nazivom „Basic instincts”, nastupi uz Simfonijski orkestar Fort Vorta na Muzičkom festivalu u Sarasoti, povratak na Spoleto festival u Čarlstonu, kao i učešće u radu akademije festivala u Verbijeu.

U emisiji Peđu Mužijevića osvetljavamo i kao interpretatora muzike Roberta Šumana, te reprodukujemo snimak Karnevala opus 9 koji je načinio 2018. godine. Slušajući ovaj zapis, teško je oteti se utisku da Mužijević uspeva da muziku Šumana predstavi u istinski modernom ruhu. Intonativna preciznost, visoka kultura tona, izbegavanje emicionalnog manirizma karakterističnog za izvođenje muzike romantizma, odlike su kojima Mužijević Karneval ne predstavlja na muzeološki način, kao delo muzičke prošlosti ili kao prostor potrage za autentičnošću Šumanovog nerva, već kao poligon u koji je moguće upisati savremeni senzibilitet umetnika 21. veka.

Autor emisije: Stefan Cvetković