Pijanizmi Balkana – Ivan Tasovac

Umetnik svestranih interesovanja koja su predodredila njegovu profesionalnu podvojenost između mladalačkog pijanističkog i potonjeg menadžerskog poziva kojem će se posvetiti na pragu zrelog životnog doba, Tasovac je moglo bi se reći, ostao nedovoljno pozicioniran upravo u onoj sferi koja je imala fundamentalan značaj u njegovom životu. Delatnost koju je obavljao kao prvi čovek Beogradske filharmonije u rasponu od čitave dve decenije, najvećim delom zasenila je u široj javnosti njegovu primarnu pijanističku orijentaciju oko koje se – možda baš zbog naglog i trajnog povlačenja sa scene početkom ovog stoleća – isprela jedna vrsta urbane legende. Ona se ticala onog prošlog života Ivana Tasovca u kojem se kao pijanista već istakao umećem i harizmom potvrđenom koncertnim uspesima, a potom i u sećanjima svedoka, sačuvanim novinskim kritikama, a nažalost, tek ograničenim diskografskim opusom. Igrom sudbine, Tasovac je svojim preranim odlaskom, kalendarski posmatrano ostao pijanista 20. veka, premda je po senzibilitetu i idejama koje je materijalizovao u vođenju Beogradske filharmonije markantno pripadao dvadesetprvom. Stoga će zasigurno u nekom budućem reotkrivalačkom pohodu na njegovu pijanističku zaostavštinu – ka njegovim interpretativnim nazorima i tehnici stečenoj na Moskovskom konzervatorijumu – tek biti ispričana istorijski argumentovana priča. Večerašnja emisija predstavlja jedan od inicijalnih pokušaja u tom pravcu.

Rođen 1966. godine u beogradskoj porodici koju su činili prvak Narodnog pozorišta Predrag Tasovac i profesorka klavira Marija Tasovac, Ivan Tasovac je početno muzičko obrazovanje stekao u Muzičkoj školi „Mokranjac”, u klasama Zorke Marković i svoje majke. Tome da je Tasovac bio izuzetno nadaren, svedoče uspesi u prvim godinama školovanja, među kojima se izdvajaju nastupi sa Beogradskom i Zagrebačkom filharmonijom sa kojima je kao dvanaestogodišnjak izveo poznati Mocartov Klavirski koncert u A-duru Kehlova oznaka 488. Talenat dečaka nije promakao ni čuvenom sovjetskom pedagogu Jevgeniju Timakinu koji je tokom dužeg niza godina, zahvaljujući otvorenoj saradnji škole „Mokranjac” sa Centralnom muzičkom školom pri Konzervatorijumu Čajkovski u Moskvi, vodio majstorske radionice u Beogradu. Upravo zahvaljujući sugestiji Timakina, petnaestogodišnji Tasovac, u tom momentu učenik drugog razreda srednje škole odlazi na dalje školovanje u Moskvu, gde se kao inostrani učenik upisuje na Muzičko učilište pri Konzervatorijumu, koje pohađa naredne četiri godine u klasi Borisa Romanova. Interesantno je da će ovaj profesor i pijanista – nekadašnji učenik legendarnog Konstantina Igumnova – biti među onima koji će, nakon pada Gvozdene zavese 1991. godine, prebeći iz ruševina Sovjetskog Saveza ni manje ni više nego u Skoplje, gde će nastaviti predagošku praksu, između ostalog i kao jedini profesor Simona Trpčeskog. Godine 1981, Ivan Tasovac upisuje Moskovski konzervatorijum na kojem ga u svoju klasu prima Sergej Dorenjski, verovatno najistaknutiji profesor ove institucije tokom poslednjih decenija proteklog stoleća, iz čije će klase izlaći i Nikolaj Luganski, Denis Macujev, Olga Kern i mnogi drugi.

Upravo zahvaljujući odlasku u Moskvu, u periodu poslednjeg bljeska sovjetske klavirske pedagogije pred raspad SSSR-a, gde kao đak i student provodi punih osam godina, Tasovac tokom 80-ih stiče dragoceno znanje kakvo se u tom trenutku nije moglo dobiti ni na jednoj drugoj visokoj školi u svetu. Već tokom naredne decenije, ovaj homogeni pedagoški kontekst raspršiće se odlaskom brojnih istaknutih profesora konzervatorijuma na Zapad. O dometima studijskih postignuća Ivana Tasovca govore i njegova visoka rangiranja na nekoliko međunarodnih pijanističkih takmičenjima u Dablinu i Italiji krajem 1980-ih, posebno na jednom od najstarijih konkursa pod imenom „Etore Pocoli” u Milanu na kojem osvaja visoko četvrto mesto. Ovaj uspeh otvoriće mu vrata saradnji sa italijanskim agencijama koje mu organizuju prve koncerte po ovoj zemlji. Ipak, vreme stupanja na koncertnu scenu, poklopilo se na unutrašnjem planu sa raspadom Jugoslavije što je imalo nesumnjive reperkusije i na njegovu umetničku praksu. Započeti angažmani pod okriljem Jugokoncerta i Muzičke produkcije Radio-televizije Beograd na domaćim scenama nesumnjivo će doprineti tome da Tasovac u lokalnim okvirima stekne adekvatnu afirmaciju, pa i naklonost ovdašnje publike koja će u najvećoj meri uticati na stvaranje kasnije slike miljenika domaće kulturne javnosti. Jedno kraće vreme, u godinama najveće društvene i ekonomske krize između 1992. i 1994. Tasovac će delovati kao umetnički saradnik na Katedri za klavir Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu, međutim ni tokom ovog perioda on ne prekida sa koncertnom praksom, te 1996. godine u Moskvi realizuje i svoje prve snimke koji će biti objavljeni na debitantskom kompakt-disku u izdanju Beokoncept klasiksa. Između ostalih dela, na ovom albumu nalazi se i njegovo izvođenje poznate Šubertove Sonate u A-duru iz posthumnog opusa 120 koju reprodukujemo u emisije. Bidermajerskoj jednostavnosti ovog ranoromantičarskog dela, Tasovac prilazi delikatnim gestom i balansiranim izrazom, manifestujući za njegov pijanizam karakterističnu visoko estetizovanu zvučnu sliku. Kroz sva tri stava pleni nepretencioznost Tasovčevog interpretativnog upliva, dok kultivisan muzički ukus u sprezi sa briljantnom iskričavošću sitne tehnike, te egzaktnošću u plasiranju akordskih sklopova doprinosi preglednosti Šubertovih muzičkih misli. Iznad svega, kvalitet interpretacija Ivana Tasovca leži u činjenici da proživljenim emocionalnim iskustvom susreta sa delom, on nadilazi izvođačko čistunstvo, dajući onaj neophodan rafinirani životni sok svakoj pojedinačnoj muzičkoj frazi.

Nesvakidašnji životni put ovog muzičara, s početkom novog veka odvojiće ga od klavira, po njegovim rečima – najpre privremeno, da bi se vremenom taj period prolongirao do gotovo samog kraja života. Angažman u Beogradskoj filharmoniji, orkestru koji je nakon dugogodišnje krize uspeo da povrati na staze stare slave, nužno je sobom odnosio i celokupnu energiju koju – kako je jednom istakao – nije mogao da deli između dva poziva. I mada je time pijanistička odiseja Ivana Tasovca ostala prekinuta pre nego zaokružena, sticajem životnih okolnosti, pred sam kraj života 2021. godine ona je dobila jedno (za onog drugog Tasovca – ’maga’ muzičkog advertajzinga, možda i tipično) zaokruženje u vidu dva muzička spota na kojima je u studijskom okruženju nakon dve decenije ponovo seo za klavir kako bi izveo Gnosijenu Erika Satija i Mocartov Turski marš u aranžmanu za klaviri i elektronsku matricu.

Tumačeći izbor dela koje je uvrstio na album iz 1996. godine, ruski kritičar Vladimir Činajev je u knjižici izdanja primetio da je Tasovac za svoj diskografski debi izabrao „jednostavnu muziku” Hajdna, Šuberta i Prokofjeva. Međutim, kako navodi, ovakva koncepcija albuma može se doživeti upravo kao „protest”. „Potrebno je, naime”, kako ističe Činajev, „imati smelosti, a možda i drskosti i odreći se svega što bi garantovalo momentalni komercijalni uspeh i snimiti dela u kojima odsustvuju provokacije na virtuoznu bravuru”, iako repertoar Ivana Tasovca čini pretežno virtuozna literatura. Kritikujući savremeni pijanizam koji je nakon zenita u 20. veku iscrpeo svoju duhovnu suštinu pretačući se u vremenu opšte dehumanizacije u hladnu, distanciranu prezentaciju tehničkog savršenstva, Činajev ističe da Tasovac „svojom umetnošću upravo baca izazov svemu što ’udaljava’, što rađa ničeovski ’pathos distance’, (...) čime muzika kao da se zbližava sa našim životima – sa životom u kome nedostižnost ideala pulsira neiscrpnom lepotom sveta”.

I možda je upravo ova ocena adekvatan opis one istinske nutrine bića Ivana Tasovca, umetnika iza čije se provokativne i izazovne spoljašnjosti krio duboko humani ideal čoveka za koga je muzika bila i individualni izraz i intencionalno upregnuto sredstvo poboljšanja okružujućeg sveta.

Autor emisije: Stefan Cvetković