Antologija srpske muzike

Rođen 11. septembra 1923. godine u Beogradu, Vasilije Mokranjac je poticao iz muzičke porodice. Njegov otac Jovan Mokranjac bio je prvi srpski profesionalni, školovani violončelista u nas i sinovac Stevana Stojanovića Mokranjca, dok je njegova majka Ema, Čehinja poreklom, takođe pohađala studije ovog instrumenta u Pragu. Zanimljivo je napomenuti da je do udaje Mokranjčeva majka bila jedini ženski član Filharmonije iz Plzenja. Njegova tetka Karla Dubska, operska pevačica je bila udata za poznatog dirigenta Lovra Matačića, a u kasnijim godinama je bila profesorka klavira u Muzičkoj školi Stanković. I pored ovog svestranog muzičkog pedigrea, Vasilije Mokranjac se relativno kasno opredelio za muziku kao poziv i to isprva birajući klavir koji će studirati i završiti na Muzičkoj akademiji u Beogradu u klasi Emila Hajkea. Tokom studija, ipak, shvata da ga kompozicija privlači, tako da upisuje klasu, tada mladog profesora Stanojla Rajičića, u kojoj će diplomirati 1951. godine, kao deo prve posleratne generacije apsolvenata kompozicije. Naime, istog dana pored Mokranjca, diplomirali su i Dragutin Gostuški i Vlastimir Peričić, koji će kasnije u svojoj muzikološkoj delatnosti biti važan tumač muzike svog prijatelja sa studija. Vasilije Mokranjac je posle završenih studija, nekoliko godina predavao u srednjim muzičkim školama, da bi 1956. godine postao profesor na Muzičkoj akademiji u Beogradu, gde je predavao do kraja života. Godine 1967. izabran je za dopisnog, a 1976. za redovnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti, a od 1962. do 1965. godine delovao je i kao predsednik Udruženja kompozitora Srbije. Vasilije Mokranjac je sebi oduzeo život u Beogradu 1984. godine.

Introvertan, promišljen, a širokih vidika i interesovanja, kao pedagog Mokranjac je ostavio neizbrisiv trag iznedrivši generacije vrlo značajnih i ikonoklastičnih autora poput kompozitora-minimalista članova grupe Opus 4 ili Vlastimira Trajkovića.

Klavir je u celokupnom stvaralaštvu Vasilija Mokranjca imao posebno mesto, a njegov opus posvećen ovom instrumentu spada u sam vrh srpske muzike XX veka i svakako srpske pijanističke literature. Mokranjac je pored svog klavirskog opusa, u istoriji srpske muzike XX veka, posebno značajan kao simfoničar. Muzikolozi ističu kao bitnu karakteristiku simfonija njihov karakter „tonskih drama”, kao i izgradnju forme iz jednog motivskog embriona, odnosno njihov izraženi monotematizam. Melita Milin simfonije Vasilja Mokranjca opisuje kao „izrazito konfliktne, vrlo visokog emocionalnog napona, razvojne i ciljno jasno usmerene... One jasno eksponiraju svoju simfonijsku suštinu kroz utisak neprekidnog toka, mada je on sačinjen od niza manjih preloma i obnova kontinuiteta...”, navodi Milin.

Urednica Ksenija Stevanović