Pariska Opera u doba Luja XVI

Istorija pariske Opere, neraskidivo vezana sa istorijom same opere na francuskom jeziku, kroz 18. vek se u velikoj meri odvijala kroz kontroverze i debate koje su opersku publiku i znalce delile u suprotstavljene tabore. Nakon „svađe lilista i ramoista", koja je obeležila operu u doba Luja XV, sedamdesete godine stoleća donele su ne manje burnu „svađu glukista i pičinista", koja je oblikovala rad ove institucije čak deset godina, a čiji su glavni akteri bili kompozitori Kristof Vilibald Gluk i Nikolo Pičini. Teren za Glukov dolazak u Pariz pripremile su pojedine diplomate, kao i austrijska princeza Marija Antoaneta, supruga francuskog prestolonaslednika. Fransoa-Luj Di Rule, diplomata i libretista prve Glukove francuske opere, objavio je 1772. godine otvoreno pismo u pariskoj štampi u kojem je pozvao tadašnjeg direktora opere, Antoana Dovernja, da angažuje Gluka. Kompozitor se takođe oglasio u javnosti, predlažući da revitalizuje francuski jezik u operi, a njegove stavove podržao je i filozof i muzički kritičar Žan-Žak Ruso.

U periodu od 1774. do 1779. godine Gluk će na scenu pariske opere u Pale Rojalu postaviti sedam opera, a vrhunac ove produkcije bila je Ifigenija na Tauridi, premijerno izvedena u maju 1779. godine, koja je doživela trijumf kod sumnjičave pariske publike. Baziran na Euripidovoj tragediji, libreto za Glukovu operu priredio je Nikola-Fransoa Gijar. Opera se odlikuje izrazito dinamičnom radnjom, a kompozitor je partituru obogatio neuobičajeno velikim brojem ansambala. Balans između tradicionalne francuske strukture opere, zasnovane na deklamaciji i kratkim arijama, i italijaniziranih muzičkih numera pažljivo je osmišljen tako da, uprkos dinamičnom dramskom toku, lirske, introspektivne epizode omogućavaju uvid u psihološko stanje likova. U drugom činu opere centralno mesto zauzima lik Oresta, koga zatičemo okovanog u lancima i progonjenog vizijama furija i krivicom zbog ubistva majke, dok ga prijatelj Pilad teši vizijom zajedničke smrti na koju su osuđeni. Ifigenija zatiče Oresta, ne uspeva da u njemu prepozna lik svoga brata, te od njega saznaje tragičnu sudbinu svoje porodice. Svoju patnju Ifigenija iskazuje kroz ariju koju je Gluk preuzeo iz svoje opere Titovo milosrđe, iz 1752. godine, nakon čega sa sveštenicama priprema Orestovo žrtvovanje.

Već kod postavke svog prvog pariskog ostvarenja Gluk se suočio sa praktičnim problemima u reformi muzičkog izraza francuske opere, kroz otpor pevača i muzičara, a zatim i same publike. Ubrzo se izdvojila snažna grupa intelektualaca i uticajnih Parižana koja nije podržavala Glukovu reformu, već je zagovarala snažnije oslanjanje na italijanski stil. Već 1774. godine napuljski ambasador u Parizu preporučio je ovoj italofilnoj frakciji kompozitora Nikolu Pičinija, a njegov dolazak u Pariz dve godine kasnije i formalno je označio početak „svađe glukista i pičinista", tokom koje su se pariski ljubitelji opere podelili u dva oštro suprotstavljena tabora, aktivno podstičući ovo rivalstvo. Nakon uspeha Glukove Ifigenije na Tauridi, Pičiniju je tako bio poveren libreto na istu temu, ovog puta iz pera Alfonsa di Konže Dibreja koji je na literarnom planu bio primetno slabiji. Pičinijeva opera imala je premijeru u januaru 1781. godine, ali je u potpunosti ostala u senci Glukovog istoimenog ostvarenja. U Pičinijevoj operi je posebno zanimljiv tretman hora, koji ima kako ulogu komentatora radnje, tako i aktivnog protagoniste. Treći čin Pičinijeve opere odvija se u hramu boginje Dijane; Orest, u kome Ifigenija i dalje ne prepoznaje svog brata, pripoveda sveštenici zlokobne vesti iz njihove domovine i tragičnu sudbinu njihove porodice, izražavajući spremnost da bude žrtvovan kako bi spasio život svog prijatelja.

Autor Srđan Atanasovski