Majstori baroka

U današnjoj muzičkoj istoriografiji uvreženo je da se Pariz i Beč ističu kao velike muzičke prestonice XVIII veka, a da se pritom zaboravlja stožerna uloga Napulja za razvoj muzike ranog klasicizma i poznog baroka. Ovaj grad je pre svega bio vodeći obrazovni centar Evrope, zahvaljujući radu četiri konzervatorijuma na kojima su se obučavali uspešni muzičari i kompozitori tog doba. Katolička kontrareformacija je svoj uspeh u velikoj meri bazirala na moći muzike unutar teatralizacije same službe, tako da je potreba za muzičarima bila velika.

Zanimljivo je napomenuti da je upravo u Napulju i rođena reč konzervatorijum, a ovim dobrotvornim institucijama, pod patronatom crkve, pristup su imali gotovo svi - od siromašnih, siročadi do onih koji su mogli da plate svoje časove. Jedan od razloga uspeha napuljskih muzičkih institucija leži u tome što su bile otvorene za učenike širom Italije i Evrope, koji su kasnije odlazili, popularno rečeno, „na sve četiri strane kontinenta". Ta praksa je bila mnogo proaktivnija od venecijanskih „ospedalea" u kojima su se obrazovale siromašne devojke, koje kasnije nisu smele nigde da odu i čija je profesionalizacija u stvari bila efektivno ugušena, a prenošenje znanja na druge delove Evrope ograničeno. Drugi faktor koji je doprineo popularnosti napolitanske muzike i školskog sistema, bila je i „velika turneja" severnoevropske aristokratije koja je obavezno uključivala i Napulj, odakle su odlazili puni utisaka i često sa brojnim partiturama u prtljagu.

Sva trojica kompozitora, čije ćemo motete čuti u emisiji, imala su direktnu vezu sa napuljskim konzervatorijumima, doduše različitog trajanja i intenziteta - Alesandro Skarlati je jedno vreme radio u Santa Mariji di Loreto, Nikola Porpora je predavao na ovoj instituciji, ali i na konzervatorijumu San Onofrio, dok je Leonardo Leo bio profesor pri slavnom Pjeta dei Turkini.

U ovoj emisiji osvetlićemo žanr moteta za solistički glas i ansambl koja je bila jako popularna u Napulju u XVIII veku. U to doba konzervatorijumi su obrazovali najbolje kastrate i buduće najveće operske zvezde Evrope i njima su posebno bili namanjeni moteti koje ćete uskoro čuti. Naime, sve do kasnog XVIII veka ženama je bilo zabranjeno da javno pevaju u katoličkim crkvama, što je bio razlog zašto je Vatikan ohrabrivao praksu kastracije. Najbolji način da mladi i talentovani kastrat započne karijeru bio je da nastupi na službama u Kraljevskoj kapeli u prisustvu vladarske porodice ili u kapeli Svetog Đenara, zaštitnika Napulja, u kojoj se dva puta godišnje održavala služba likvefakcije krvi, koja do današnjeg dana ima kultni status među stanovnicima ovog grada.

Umesto kastratskog glasa, ovaj repertoar danas izvode kontratenori i kontraaltovi, koji u ovim partiturama nailaze na ozbiljan zadatak sučeljavanja virtuoziteta i dubokih, čak i naglašenih emocija.

Urednica Ksenija Stevanović