Dejvid Bordvel: Naracija u igranom filmu

Tekst Dejvida Bordvela Naracija u igranom filmu, preuzet je iz autorove istoimene knjige koja je objavljena 1985. godine u izdanju The University of Wisconsin Press, a napisana je u cilju zasnivanja jedne nove «teorijske poetike» filma koja bi trebalo da odgovori na pitanja kako radi filmska naracija, šta gledalac treba da radi da bi razumeo narativni film, koje crte i strukture iziskuje razumevanje narativa, koje uloge mogu imati osobine filmskog medija u procesu naracije i slično.

Koristeći i danas veoma popularne analogije između filma, pozorišta i književnosti, Bordvel polazi od stava da ako se uopšte može govoriti o teoriji filmske naracije pre 1960. godine, onda je ona bila izvedena iz mimetičke tradicije. Tadašnji teoretičari filma - Fransis Marion, Rudolf Arnhajm, Lev Kulešov i Andre Bazen, slažu se u tome da je normalan narativni film nalik snimljenom pozorišnom komadu, pri čemu promene u položaju kamere izdvajaju ili naglašavaju neke pojedinosti. Ta ideja je ubrzo zaživela pogotovo među američkim filmskim stvaraocima, a njena najradikalnija i najeksplicitnija formulacija bi bila da sočivo kamere treba da predstavlja oko implicitnog posmatrača, te da reditelj treba da navodi publiku da vidi onako kako bi video pažljivi posmatrač. Premda je ovaj model filmskoj teoriji obezbedio osnovnu koncepciju narativnog predstavljanja, on pati od niza slabosti od kojih je najupadljivija ta što preveliko oslanjanje na analogiju oko-kamera vodi potcenjivanju drugih filmskih tehnika i sredstava.

S druge strane, dijegetička teorija naracije u svom središtu ima analogiju filma i romana, tj. za razliku od mimetičke tradicije narativnog predstavljanja, dijegetičke teorije su zasnovane na koncepciji po kojoj je naracija u osnovi jezička aktivnost. Kolin Makejb, Rolan Bart i drugi smatraju da film kao «metajezik» govori o «objektnom jeziku», preobražavajući ga i stvarajući određenu hijerarhiju diskursa. Međutim, iako je ovakva teorija naracije dala važan doprinos u «seciranju» filmskog stila, Bordvel smatra da i nju treba napustiti, jer u filmu ne postoji ekvivalent za osnovne aspekte verbalne aktivnosti, i dodaje: potrebna nam je teorija naracije koja nije ograničena na neodređene ili atomističke analogije između sistema predstavljanja, koja ne daje prvenstvo određenim tehnikama i koja je dovoljno široka da može da obuhvati mnoge slučajeve, ali i dovoljno elastična da pravi razliku između raznih vrsta, nivoa i istorijskih ispoljavanja naracije.

Prevod s engleskog Slavica Miletić.

Ciklus priredili Tanja Mijović i Ivan Milenković.