Đovani Pjerluiđi da Palestrina: Misa Pape Marčela

Misa Pape Marčela posvećena Marčelu II, jednom od rimskih pontifa koji su najkraće vladali u istoriji Vatikana - samo tri nedelje, od 9. aprila do 1. maja 1555. godine - verovatno je jedna od najpoznatijih polifonih kompozicija u istoriji muzike. Brojne su legende i priče vezane za ovu Misu, a kako to kaže italijanski muzikolog Marko dela Šuke, čak i danas se automatsko preklapanje Palestrine i reformističkog duha Tridentskog koncila neguje kao neizbežni topos muzičke istoriografije. Sami podaci o nastanku ove mise, kao i o njenim realnim vezama sa načelima kontrareformacije su izuzetno malobrojni, a većina priča o tome kako je ova misa spasila polifoniju su plod potonjih generacija muzičara, bliskih jezuitskom redu, koji se zalagao za što homofoniji zvuk crkvene muzike. Ideja da je Tridentski koncil hteo da „ukine" polifoniju su neosnovane, jer se zna da su jedine odluke ovog sabora vezane za muziku, koje datiraju iz 1562. godine izuzetno šture, opšteg tipa i tiču se pre svega izostavljanja lascivnih i nečistih elemenata iz liturgijskog pevanja i orguljaških kompozicija. U širem istorijskom kontekstu, treba primetiti da je u isto vreme kada je Palestrina pisao svoja kontrapunktska polifona dela postojala i škola koju je podržavao vođa kontrareformatora, kardinal Karlo Boromeo, na čelu sa kompozitorom Vinčencom Rufom, koji su se pridržavali striktno homofonog pisanja u skladu sa dogmatskom intepreretacijom tridentskih načela. Paradoksalno gledano, ovaj jezuitski manirizam, dominantan u drugoj polovini XVI veka, utrće put ka formama „muzičkih afekata" tipičnih za baroknu, sekularizovanu muziku u koju će se protestantska muzička estetika lako uklopiti.

U ovoj slobodnoj misi, dakle bez zadatog kantus firmusa ili drugog, parodijskog polifonog uzora, Palestrina sa velikom veštinom kombinuje homofone elemente sa imitacionom polifonijom. Homofoni segmenti se pre svega nalaze u stavovima Glorija i Kredo, gde je na snazi duži i komplikovaniji tekst, ali u ostalim stavovima Palestrina primenjuje izuzetno suptilan kontrapunktski rad koji proširuje i načelima spacijalizacije i kolorističkog dopunjavanja glasova. Treba napomenuti da homofoni način pisanja nije prirođen Palestrininoj estetici i da kompozitor ovakav slog koristi u izuzetno malom broju kompozicija.

Po rečima Marka dela Šuke, verovatno je dualna dimenzija, i apstraktna i fizička, učinila Misu Pape Marčela jednom od Palestrininih nepobitnih remek-dela. Nova dimenzija fizičke spacijalizacije, koja se obraća zvučnom potencijalu prostora i pokretima karakterističnim za efekat eha se spaja sa tradicionalnom dimenzijom apstraktnog prostora i kretanja, ispunjenom osećajem grandioznosti i misterije, završava Šuka.

Danas se smatra da je Misa Pape Marčela napisana oko 1565. godine, a objavljena je u Palestrininoj Drugoj knjizi misa 1567. godine u Rimu koja je bila posvećena španskom kralju Filipu II. Misa Pape Marčela se redovno izvodila kao svečana misa za ustoličenje novog pape - poslednji put je iyvedena u Vatikanu 1963. godine na ceremoniji ustoličenja Pape Pavla VI.

Urednica emisije Ksenija Stevanović.