Nebeski časovnik – koreni moderne astrologije u antičkoj kosmologiji

Kada je Otac, rodivši svet, uvideo da se on kreće i živi i da je postao svetilište večnih bogova, zadivio se i sav radostan naumio da ga načini još sličnijim uzoru. A kako je uzor večno živo biće, to se on potrudio da, koliko god je to bilo moguće, i ovaj svemir na isti način takvim dovrši. Priroda tog živog bića bila je, dakle, večita, a nju nije bilo moguće u potpunosti uskladiti sa svim što je rođeno. Stoga je Otac naumio da stvori nekakvu pokretnu sliku večnosti, od večnosti nepokretna Jedna, koja protiče u skladu s brojem, a koju smo mi nazvali vreme. Jer, dani i noći, meseci i godine pre postanka neba nisu postojali, nego je (Otac) zamislio da oni postanu u isto vreme, kada je sastavljeno nebo. (Pl. Tim. 37c-e, prevod Marjance Pakiž)

Ovaj citat iz Platonovog Timaja, napisan pre skoro dva i po milenijuma, opisuje nastanak nebeskih tela istovremeno sa pojmom vremena i predstavlja jedan tipično helenski pogled na ustrojstvo svemira. Klasični grčki filozofi posmatrali su svemir kao izvanredno kompleksan sistem cikličnih procesa, pri čemu su mera, časovnik i kalendar kojim su se ti procesi pratili bila kruženja nebeskih tela. Dan-danas se naši dani mere rotacijom Zemlje, meseci revolucijom Meseca oko Zemlje, a godine revolucijom Zemlje oko Sunca. U očima antičkih astronoma, taj sistem bio je znatno složeniji, i u sebi je sadržao i neuporedivo duže vremenske intervale koji su se merili relativnim kretanjem planeta u odnosu na godišnju rotaciju „sfere zvezda stajačica“ (tj. „zodijaka“). A budući da su sva poznata nebeska tela nosila identitet i karakter različitih božanstava helenskog panteona, nije bilo teško povezati ove fascinantne cikluse sa voljom pojedinačnih bogova, a to sa usponima i padovima civilizacija, odnosno ciklusima života i smrti pojedinaca.

Uprkos milenijumima tokom kojih su hrišćanska teologija, racionalna filozofija, empirizam, prosvetiteljstvo, pozitivna nauka i naučni redukcionizam sistematski potiskivali astrologiju kao sujeverje i nadrinauku, ona i dalje igra snažnu ulogu u globalnoj kulturi. A ispod proricanja budućnosti, racionalizacije haotičnih istorijskih događaja, ili prosto zabavne teme za razgovor prilikom upoznavanja na površinu izbija pogled na svet star hiljadama godina. O antičkim korenima astrologije, cikličnoj strukturi istorije, i odnosu čoveka i kosmosa razgovaraćemo sa Andrejem Pipovićem.

Autor emisije: Nikola Tanasić