Grac – nekadašnja prva stanica južnih Slovena na putu ka Evropi

Smešten na obalama reke Mure, pod obroncima Alpa, Grac je ponos Štajerske koju nazivaju „zeleno srce Austrije“ i vekovima je bio južna granica Svetog rimskog carstva.

Prvi stanovnici ovog područja su nakon Kelta i Rimljana bili slovenski narodi, koji su utvrđenje na brdu nazvali Gradec. Od toga će nastati današnje ime grada, koje se prvi put pominje 1128, a slovensko stanovništvo će prema jugu potisnuti Bavarci.

Štajerska će se 1180. odvojiti od Vojvodstva Bavarske, a 1379. grad dolazi pod vlast dinastije Habzburg, a od 1564. je prestonica Unutrašnje Austrije (teritorije koja je obuhvatala i današnju Sloveniju, kao i delove Hrvatske i Italije).

Veliki broj gradskih znamenitosti izgrađen je u stilu italijanske renesanse u 16. veku, uključujući i zamak Egenberg na uzvišenju izvan grada jer je do 1619. Grac bio rezidencija Habzburgovaca, što je uslovilo veliki napredak u trgovini i kulturi. Nakon njihovog odlaska u Beč grad je doživeo recesiju, ali je ipak ostao važan centar.

Svoje drugo zlatno doba Grac će doživeti u 19. veku, u doba industrijalizacije, i vladavine nadvojvode Johana od Austrije, koji je ostao upamćen kao veliki modernizator i vladar sa kojim su se Štajerci rado identifikovali.

Nadvojvoda, strastveni planinar, u Gracu je osnovao muzej Joaneum, zatim preteču čuvenog Tehnološkog univerziteta, Štajersku državnu arhivu, i Društva za istoriju i poljoprivredu. Pored toga, uspeo je da „skrene” izgradnju Južnoaustrijske pruge, između Beča i Trsta, kroz Grac, i tako ovaj grad uveo u novo, industrijsko doba.

Prvi svetski rat je označio veliku prekretnicu, jer je tokom njegovog trajanja svaka treća zgrada u gradu oštećena ili uništena. Južni deo pokrajine, takozvana Donja Štajerska sa središtem u Mariboru, pripala je Kraljevini SHS, a veliki broj stanovništva se iselio u deo koji je ostao u Austriji.

Posle Drugog svetskog rata Grac će polako početi da se oporavlja tek krajem pedesetih, jer je Štajerska bila pod britanskom okupacijom sve do 1955. Tokom nacističkog perioda većina intelektualaca je napustila Grac, a njihov povratak od kraja pedesetih je gradu doneo kosmopolitskih duh, i rađanje novog grada zahvaljujući arhitektonskoj „Grackoj školi”.

Grad studenata

U Gracu postoje četiri Univerziteta i dve visoke škole na kojima studira preko 75.000 studenata iz celog sveta. U populaciji od oko 320.000 stanovnika, petinu čine studenti. Na najvećem, Univerzitetu Karla Francensa (1585.), tokom vekova su studirali i predavali mnogi velikani iz različitih naučnih disciplina.

Ovaj univerzitet je dao i desetoro dobitnika Nobelove nagrade, među kojima su Fric Pregl (za hemiju), Viktor Franc Hes (za otkriće kosmičkih zraka), Oto Levi (za medicinu) i Ervin Šredinger (za fiziku). Johan Kepler je ovde kratko radio kao profesor matematike, a Ernest Mah je predavao matematiku i fiziku.

I naš nobelovac Ivo Andrić je živeo u Gracu – radio je kao konzul Kraljevine SHS, a 1924. je na Filozofskom fakulteta odbranio doktorsku tezu na temu Razvoj duhovnog života u Bosni u vreme turske vladavine.

Za ovaj grad je posebno vezan i naš najveći naučnik Nikola Tesla. On je u Gracu studirao elektrotehniku od 1875. do 1877, u doba kada je ovaj grad okupljao eminentne stručnjake iz čitave jugoistočne Evrope.

Odavde će, nakon dve godine izuzetnih rezultata i sukoba sa profesorom u trećoj, otići dalje u Evropu, a zatim i svet. Na prvoj stanici na Teslinom genijalnom putu se i danas nalaze njegovi tragovi – među najboljim studentima ovog univerziteta se nalazi i njegova bista.

Grac, kao glavni grad tadašnjeg multietničkog vojvodstva Štajerske, bio je i centar slovenačke kulture, posebno od osnivanja Univerziteta u Gracu 1586. godine do osnivanja Univerziteta u Ljubljani 1919. godine.

Jedinstven spoj starog i novog

Grac je živopisan spoj moderne kulture i bogatog istorijskog nasleđa. Stari deo grada i zamak Egenberg upisani su na Uneskovu listu svetske baštine 1999. godine.

Zahvaljujući brojnim inovacijama i napretku 2003. je Grac bio Evropska prestonica kulture, a za tu priliku je dobio dve nove znamenitosti: Kuću umetnosti (Kunsthaus) i jedan pravi kuriozitet – ostrvo na reci Muri (Murinsel).

Većina kulturno-istorijskih znamenitosti Graca se može videti u šetnji pešačkom zonom starog grada. Veličanstveni Landhaus, sedište pokrajinske vlade Štajerske, smatra se jednom od najlepših zgrada u celoj Austriji. Na turističkoj turi podrazumeva se i poseta Šlosbergu, zamku na uzvišenju sa sat-kulom koja predstavlja simbol grada.

U Gracu se nalazi i najveća kolekcija oružja na svetu, u Muzeju oružja, a vredni pažnje su i mauzolej cara Ferdinanda II, gradska katedrala, Opera, kao i Burg, sedište regionalne vlade, sa čuvenim dvostrukim spiralnim stepeništem koje se spaja na svakom spratu i tako stvara zanimljivu optičku varku.

Vredan pažnje i Muzej grada Graca, sa rodnom kućom Franca Ferdinanda, verovatno najpoznatije istorijske ličnosti koja je rođena ovde. U neposrednoj blizini Graca je rođena i holivudska legenda Arnold Švarceneger, najpoznatiji Austrijanac u svetu. U njegovoj rodnoj kući u selu Tal se nalazi mali muzej posvećen ovom glumcu.