Klimatska pretnja iz dubina – glečeri se povlače, vulkani se bude

Topljenje glečera moglo bi da poveća vulkansku aktivnost u Severnoj Americi, Novom Zelandu i Rusiji, oslobađajući u atmosferu još više gasova sa efektom staklene bašte. Prema upozorenjima naučnika, topljenje glečera može učiniti vulkanske erupcije učestalijim i eksplozivnijim, što bi dodatno ubrzalo klimatske promene.

Stotine vulkana na Antarktiku, ali i u Rusiji, Novom Zelandu i Severnoj Americi nalaze se ispod glečera. Kako se planeta zagreva i ovi ledeni pokrivači se tope i povlače, ti vulkani će verovatno postati aktivniji, navode autori nove studije koja je analizirala aktivnost šest vulkana u južnom Čileu tokom poslednjeg ledenog doba.

Istraživači su svoje otkrića predstavili na konferenciji „Goldšmit 2025“ u Pragu.

„Glečeri imaju tendenciju da prigušuju količinu erupcija vulkana ispod njih. Ali kako se glečeri povlače zbog klimatskih promena, naša otkrića ukazuju na to da vulkani zatim počinju da eruptiraju češće i snažnije“, izjavio je glavni autor studije, Pablo Moreno Jeger, diplomac Univerziteta Viskonsin-Medison.

Naučnici su još 70-ih pretpostavili da topljenje leda može uticati na vulkane. Osnovni mehanizam je jednostavan — težina glečera vrši pritisak na Zemljinu koru i omotač, pa kada led nestane, gasovi i magma u unutrašnjosti se šire, što dovodi do nagomilavanja pritiska i, posledično, eksplozivnih erupcija.

Poznato je da je ovaj proces već drastično izmenio Island, koji se nalazi na granici između severnoameričke i evroazijske tektonske ploče. Još 2002. godine, naučnici su izračunali da je aktivnost vulkana na Islandu naglo porasla nakon povlačenja glečera na kraju poslednjeg ledenog doba, pre oko 10.000 godina — i to 30 do 50 puta više nego pre ili posle tog perioda.

Ipak, opasnosti skrivene u kontinentalnim vulkanskim sistemima ostaju slabo istražene. Da bi to promenili, geonaučnici su proučavali šest vulkana u južnom Čileu, uključujući sada ugašeni vulkan Močo-Čošuenco, i kako su oni reagovali na topljenje patagonskog ledenog pokrivača pre više hiljada godina.

Korišćenjem radioaktivnog raspada argona oslobođenog tokom erupcija kao izotopskog sata, i analizom kristala koji su se formirali u magmatskim stenama tokom erupcija, istraživači su uspeli da prate vulkansku aktivnost u regionu i njenu vezu s nestajanjem leda.

Otkrili su da je između pre 26.000 i 18.000 godina, tokom vrhunca poslednjeg ledenog doba, led potiskao eruptivnu aktivnost, što je dovelo do nagomilavanja ogromnog rezervoara magme ispod površine. Kada se ledeni pokrivač otopio, pritisak unutar tog rezervoara je porastao i oslobođen je erupcijom koja je formirala vulkan Močo-Čošuenco.

Ovaj rizik ima globalne razmere: prema studiji iz 2020. godine, 245 potencijalno aktivnih vulkana u svetu nalazi se ispod pet kilometara od ledene mase.

„Ključni preduslov za pojačanu eksplozivnost je početno postojanje veoma debelog glečera iznad magmatske komore, a okidač je njegovo povlačenje — što se trenutno događa u mestima kao što je Antarktik“, objasnio je Moreno Jeger.

Dodao je da druge zabrinjavajuće oblasti uključuju Severnu Ameriku, Novi Zeland i Rusiju, rekavši da te regije „zaslužuju veću pažnju naučne zajednice“.

Kratkoročno, erupcije obično oslobađaju sulfatne aerosole koji odbijaju sunčevu svetlost nazad u svemir. To je u prošlosti izazvalo periode zahlađenja, neki od kojih su doveli do propasti useva i strašnih perioda gladi. Ipak, na duži rok, gasovi staklene bašte iz vulkana verovatno će ubrzati klimatske promene, tvrde istraživači.

„S vremenom, kumulativni efekat više erupcija može doprineti dugoročnom globalnom zagrevanju zbog nagomilavanja gasova staklene bašte. Ovo stvara pozitivnu povratnu spregu, gde topljenje glečera pokreće erupcije, a erupcije zatim doprinose daljem zagrevanju i topljenju“, rekao je Moreno Jeger.