Deliblatska peščara – najveća evropska kontinentalna peščara

U jugoistočnom delu Panonske nizije, u južnom Banatu, između Tamiške, Vršačke i ravni Dunava, pruža se plato dužine 60 i širine 25 km. Nadvisuje okolni teren i odlikuje ga lesni i peskoviti geološki sastav. U njegovom jugoistočnom delu se nalazi najveća evropska kontinentalna Peščara, elipsastog oblika dimenzija 35 sa 20 km.

Deliblatska peščara je nastala od silikatno-karbonatnog peska, plavina banatskih reka i nanosa Dunava, koje su vetrovi ledenog doba, sa njihovih obala razneli u pravcu severozapada i zasuli prethodno formirani lesni plato.

Na površini od 350 km2 blago zatalasani reljef je preoblikovan u izrazito dinski. Hipoteze o pleistocenskoj ili holocenskoj starosti Deliblatske peščare moguće je potvrditi na osnovu budućih geoloških istraživanja.

Izrazito dinski reljef odlikuju apsolutne nadmorske visine vrhova dina između 70 i 197 m, dok relativne u udolinama dostižu i do 30 m.

Najsuroviji centralni deo pešare

Reljef dostiže maksimalne nadmorske visine na koti Mala Čoka - 197 m. Karakteristični su predeli dugačkih dina blagih nagiba i prostranih udolina, bez uticaja podzemnih voda.
Centralni deo Deliblatske peščare odlikuju dugačke dine strmih nagiba, relativnih visina do 30 m i uske udoline. Po svim odlikama to je njen najsuroviji deo.

Deo Peščare od Dunava, do linije Vrela-Grebenac, odlikuju slabo izražene dine i široke međudinske udoline, niži je od ostalog dela i naziva se Niska peščara. Neke udoline su pod uticajem izdanske vode i obrasle higrofilnim zajednicama. Glavni minerali sastojci peska su kvarc, feldspati i krečnjak.

Specifičnost Deliblatske peščare je njena šumo-stepska vegetacija, mozaično raspoređena na izraženom dinskom reljefu, koja je jedinstvena u Panonskoj niziji.

Biljni svet Deliblatske peščare karakterišu peščarske, stepske, šumske, močvarne i vodene zajednice. Od blizu 1000 biljnih vrsta koje ih grade, najkarekterističnije su biljke stepskih staništa: banatski božur, stepski božur, šerpet, bademić i dr.

Kleka je jedini samonikli četinar, dok u malobrojnim autohtonim šumama dominiraju virgilijski hrast, lužnjak i bela lipa. Više od polovine površine Deliblatske peščare danas obrastaju sađene šume bagrema, crnog i belog bora.

Deliblatikum kao posebna biljno-geografska oblast

Najznačajniji lokaliteti centralne Peščare su Rošijana i Crni vrh. Zaštićeni su 1912. godine kao prirodni spomenici. Najznačajnije biljne vrste su zaštićene prirodne retkosti: kockavica, ovčije runo kao i sve vrste orhideja, dok je zdravac osobena vrsta zajednica rubova šuma.

Životinjski svet Deliblatske peščare odlikuju peščarski insekti i vrste stepskih staništa: orao krstaš, stepski soko, tekunica, slepo kuče i stepski skočimiš. U šumskim staništima značajno je stalno prisustvo vukova, jelena, srna i divljih svinja.

Vodeni ekosistemi obale i ada Dunava predstavljaju gnezdilišta ptica močvarica i privremena obitavališta ptica selica, dok je površina nezaleđenog Dunava masovno zimovalište divljih pataka i gusaka.

Životne zajednice Specijalnog rezervata prirode „Deliblatska peščara" su izdvojene u posebnu biljno-geografsku oblast - Deliblatikum. U međunarodnim okvirima, Rezervat predstavlja centar biodiverziteta: jedno od najznačajnijih staništa ptica i biljaka u Evropi, dok je vlažno područje pripadajućeg dela Dunava zaštićeno Ramsarskom konvencijom.

Priredila: Maja Stojanović