Ada Kale – Dunavska Atlantida

Legenda kaže da i danas Miskin Baba živi na njemu, ali ne kao bogati princ već kao prosjak. A ostrva odavno nema. Pre pet decenija, pre nego što je puštena u rad hidroelektrana, prvo je raseljeno, a onda i potopljeno. Na mestu gde je nekada bilo, nad vodom i dalje lebdi Miskin Baba i čuva duh nekadašnjeg ostrva. Kažu da ga vide bivši stanovnici Ade Kale i po njihovom kazivanju „on umiva svoju dugu bradu, umačući je u sunčani odraz na vodi, praveći talase, a onda je otresa i iz nje pušta vetar“.

Ovo je jedina turska legenda vezana za prošlost ostrva koje je prelazilo iz ruke u ruku mnogih osvajača i bilo stecište različitih civilizacija. Jedna od legendi kaže da su ga pohodili Argonauti koji su tragajući za zlatnim runom slučajno uplovili u Istar, odnosno Dunav. Po drugoj je postojalo još u vreme lepenske civilizacije koja je živela na obalama Dunava. Ostrvo se pominje i pod imenima Jernis, Ertja, Rusaja, Cerna. Herodot piše da je, kralj Oziris pošao za flotom dugih brodova, do poslušnih stanovnika Eritreje, odakle nije mogao dalje da plovi zbog stena. Zanimljivo je i verovanje da se tu odmarao mitski junak Herkul koji je brao svete masline s namerom da ih odnese u Zevsov hram. Herodot opisuje ostrvo kao mesto puno maslina i stada stoke.

I dok se legende i predanja o ostrvu vekovima prenose s kolena na koleno, mnogi stručnjaci istražuju njegovu prošlost. Rezultati tih istraživanja, kao i sećanja ljudi koji su tu živeli, retki pisani tragovi, stare fotografije, karte na kojima je ostrvo bilo ucrtano, svedoče da su prva utvrđenja na njemu podigli Rimljani i da je u kasnijim periodima, u 13. veku ostrvo bilo pod vlašću Mađara, u 15. veku Srba i despota Stefana Lazarevića, a onda naizmenično Austrijanaca i Turaka, sve do Prvog svetskog rata kada je pripalo Rumunima.

Saan, Nova Oršava, Karolina, Ostrvo Tvrđava, Ada Kale samo su neka imena ostrva koje je bilo dugačko 1.750, a široko 500 metara. Nalazilo se na strateški važnom mestu na Dunavu, u samom srcu Đerdapske klisure, na kanalisanom putu gde je kontrolisana dunavska plovidba i postavljena Trajanova tabla, na mestu koje je udaljeno 15 km od Trajanovog mosta i Kladova.

Na sačuvanim fotografijama i snimcima, napravljenim iz vazduha, ostrvo je podsećalo na neman koja je glavu zaronila u dunavske dubine. Pretpostavlja se da je car Trajan početkom 2. veka, svoje rimske legije prebacivao preko Dunava u Dakiju, baš na mestu gde se nalazila Ada Kale, načinivši most od čamaca, sa ostrvom kao potporom u sredini.

Po mišljenju istraživača, ostrvo je bilo naseljeno tokom 1. i 2. veka, dok je arheolog Vladimir Kondić izneo dokaze da je na ostrvu Ada Kale postojalo rimsko utvrđenje koje je bilo u upotrebi sve do 6. veka.

Malo je podataka iz kojih saznajemo šta se dešavalo posle Rimljana, osim da su plovidbu preuzeli Franci sa Karlom Velikim, a potom Avari i Huni. Tek 1440. godine, u želji da se zaštiti od prodora Turaka, mađarski junak Janjoš Hunjadi, kod poznatiji kao Sibinjanin Janko, počinje utvrđivanje ostrva. Ostalo je zapisano da su u periodu od 1441. do 1456. pored ostrva sprovođeni brodovi koji su vukli topove za napad na Beograd. Tek padom Mađarske, nakon čuvene Mohačke bitke koja se odigrala 1526. godine, Turci su stigli u oblast Đerdapa i Gvozdenih vrata i zauzeli Adu Kale.

Dolaskom Turaka ostrvo postaje kontrolni punkt evropske saobraćajnice Dunava, jer je glavna trgovina sa Bosfora, umesto Jadranskim morem, išla Dunavom za Beograd. Mediteranska klima je pogodovala gajenju egzotičnih vrsta biljaka, pa otuda i priča da je baš ovo ostrvo postojbina masline.

Zbog izuzetnog geostrateškog položaja i mediteranske klime vekovima je bilo povod za mnoge sukobe, naročito između dva carstva – Austrijskog i Osmanskog. U četvrtoj deceniji 18. veka, kada je ostrvo bilo pod vlašću Austrije, a na predlog princa Eugena Savojskog, gradi se tvrđava sa pet kula, okružena šančevima. Tvrđava se zvala „Karolina“ i bila je izdvojena na Alion bregu odakle je car Josif Prvi posmatrao borbu sa Turcima.

Iz bogate istorije Ade Kale posebno mesto ima događaj iz Prvog srpkog ustanka. Odmah po podizanju ustanka, beogradske dahije sa svojim blagom, pratnjom i haremom pobegle su na ostrvo Ada Kale. To je bio povod da Karađorđe pošalje Milenka Stojkovića da pogubi dahije. Noću između 5. i 6. avgusta 1804. godine Milenko je sa svojim ljudima prešao na ostrvo i posekao dahije.

Zanimljiv je podatak da je na Adi Kale nekoliko vekova živelo tursko stanovništvo, čak i pod austrijskom upravom. Međutim, o sudbini ostrva odlučeno je tek na referendumu održanom 1921. godine, kada je stanovništvo ostrva odlučilo da pripadne Rumuniji. Statistički podaci govore da je pre izgradnje hidroelektrane „Đerdap“ 1971. godine, sa ostrva iseljeno 36 porodica koje su se preselile u Tursku, Banju Herkulanu, Oršavu ili Turn Severin.

O postojanju ostrva danas svedoče tvrđava i muslimansko groblje preseljeno na ostrvo Šimijan, ali i sećanja na slatko od ruža, smokava, trešanja i karanfila, na sudžuk, duvan, alvu, ratluk, kafu i legende. Mnogi ga pamte po trgovini, po doktoru Lakatošu, po upravniku ostrva Ali Kadriji, ali i po događaju koji se zbio u Drugom svetskom ratu kada je, poslednji put, sa Ade Kale otvorena vatra na brod „Vitez“.

Danas, na srpskoj obali kao spomen postojanja nestalog dunavskog ostrva sačuvan je samo satni mehanizam sa njegove sahat-kule, koji je sedamdesetih godina prošlog veka krasio zgradu prahovske carinarnice, da bi posle preseljenja državnih službenika u nove prostorije, ostao da sa napuštenom ruinom svedoči o izgubljenom vremenu.

Pet decenija je prošlo od kako Ada Kale spava na dnu Dunava, nekoliko kilometara iznad đerdapske brane, i iz sna je ne mogu otrgnuti ni huk moćnih brodskih motora koji jezde Dunavom, ni lupanje bućke ribara koji pokušavaju da uhvate neku zalutalu morunu ili jesetru iz Crnog mora, a ni neka neman poput šarana ili vodene vile koje odvajkada gospodare rekom. Ada Kale, naša dunavska Atlantida, zauvek je otišla u večnost, u legendu.