XX vek – Dela Nikolaja Roslaveca

Roslavec potiče iz seljačke porodice, od malih nogu bio je zainteresovan za muziku, učio je pre svega od ujaka koji je bio seoski violinista i graditelj gudačkih instrumenata. Gotovo samouk, počeo je prvo da svira u ansamblu koji je predvodio njegov ujak, sa 16. godina zaposlio se na železnici i preselio u Kursk. Tu je i formalno počeo da uči violinu, kao i da pohađa osnove harmonije i muzičke teorije u okrilju Ruskog muzičkog društva.

Godine 1902, Roslavec se kao dvadesetjednogodišnjak preselio u Moskvu i upisao Konzervatorijum, gde je studirao violinu u klasi Jana Hržimaljija i kompoziciju kod Sergeja Vasilenka. Diplomirao je 1912. godine dobivši drugu, srebrnu medalju za svoju operu-kantatu „Nebo i Zemlja" baziranu na Bajronovoj drami. Posle Konzervatorijuma, Roslavec postaje pre svega poznat kao modernistički kompozitor. Formulisao je novi sistem tonalne organizacije baziran na sintetičkim akordima od šest i više tonova, a rezultat su bile radikalno hromatizovane kompozicije post-tonalnog tipa. U određenoj meri, ovaj jezik podseća na kasne kompzoicije Aleksandra Skrjabina.

Isprva su Roslavecove kompozicije dobro primljene u modernističkim krugovima. Mjaskovski je hvalio njegov „nesvakidašnji talenat" i upoređivao ga je sa Skrjabinom i Šenbergom. Povezao se i sa vodećim predstavnicima tadašnje avangarde poput Vladimira Burljuka, Velimira Hlebnjikova, Vladimira Majakovskog, Kazimira Maljeviča i Borisa Pasternaka, a objavljivao je pesme i crteže.

Roslavec je Oktobarsku revoluciju dočekao oberučke i aktivno je učestvovao u kulturnom, obrazovnom i političkom uspostavljanju nove države. Od 1919. godine bio je član administracije „Sveruskog sindikata radnika u umetnosti" (Vserabis) za region Moskve, a potom je postao i urednik muzike Moskovskog Proletkulta. Artur Lurije mu je dao poziciju u muzičkom departmanu Ministarstva javnog obrazovanja, zbog čega je često putovao izvan Moskve. Takođe, bio je aktivan i u polju muzikologije pišući više članaka, između ostalih i prvi tekst na ruskom jeziku o Šenbergu. Branio je posttonalnu muziku od napada Ruskog udruženja proleterskih muzičara, što je dovelo do toga da njegove kompozicije budu potkazane kao formalističke i dekadentne, a on sam okarakterisan kao saboter i trockista. Roslavec je krajem 20-ih godina i sam postao razočaran u vladu i povukao je članstvo u Komunističkoj partiji. Zbog toga mu je zabranjen rad na dve godine.

Posle osude da je formalistički i dekadenti kompozitor Roslavec je poslat u Taškent gde je postao direktor Uzbečkog muzičkog teatra i tamošnjeg radija. Vratio se u Moskvu gde je preuzeo dužnosti na Dražvnoj muzičkoj politehničkoj školi, ali mu se ubrzo gubi trag iz zvaničnih arhiva. U udruženje kompozitora primljen je tek u maju 1940. godine, a teški zdravstevni problemi sa kojima se borio u četiri poslednje godine života su ga paradokasalno spasili od hapšenja. Sahranjen je na moskovskom groblju Vagankov u neobeleženoj grobnici. Njegova posthumna reputacija je u Sovjetskom Savezu bila lošija nego na Zapadu - čak do 1978. godine Roslavecovo ime nije pominjano u muzičkim enciklopedijama i registrima, a i tada u kritičkom kontekstu i sa puno negativnih tonova. Danas se iznova procenjuje njegov učinak i smatra se za jednog od autentičnih predstavnika svojetskog i ruskog modernizma.

Urednica Ksenija Stevanović