Koja je najstarija a koja najveća crkva u Zemunu

Tokom minulih vekova, u nekadašnjem neolitskom naselju, potom u rimskom Taurunumu – današnjem Zemunu, život je naizmenično bujao, gasio se, i ponovo s poletom budio iz pepela. Posebnu važnost imali su putevi koji su se ukrštali na tom prostoru.

Njima se kretala trgovina sa Istoka na Zapad i sa Zapada na Istok. Smenjivali su se Rimljani, Kelti, Huni, Ostrogoti, Franci, Germani, Sloveni i drugi narodi. Krstaši su prolazili ka Istoku i Osmanlije ka Evropi.

Za vreme osmanske dominacije, od 1521. do 1718. godine, status Zemuna se menjao od sela do varoši.

Za vreme Velikog bečkog rata krajem 17. veka austrijska vojska je nakratko držala Zemun, potom su ga ponovo preuzele Osmanlije, sve do 1717. godine, kada ga je osvojila austrijska vojska predvođena Eugenom Savojskim.

Požarevačkim mirom 1718. i Beogradskim mirom 1739. godine, konačno je potisnuta osmanska vlast iz jugoistočnog Srema. Ustanovljena je vojno-građanska uprava.

Tako je Zemun u sastavu Habzburgovaca postao slobodni vojni komunitet i bio u sastavu te monarhije sve do kraja Prvog svetskog rata.

Koliko god je Habzburška monarhija nastojala da naseli Zemun pretežno nemačkim življem, to nije bilo moguće zbog čestih nemira i pograničnog položaja grada.

S druge strane, osetna je prisutnost stanovništva jevrejskog porekla, a pravoslavni živalj (Srbi, Grci i Cincari) krajem 18. veka brojao je oko 580 domaćinstava u Zemunu.

Napredak pograničnog grada ogledao se u povećanju broja stanovnika, izgradnji javnih i privatnih kuća, u privrednom rastu, razvitku građanstva, trgovaca i zanatlija. Privredne i društvene promene uticale su i na kulturne prilike.

Tridesetih godina 18. veka osnovana je Pravoslavna crkvena opština, a 1745. godine je otvorena Srpska škola. U blizini škole, u Gornjoj varoši, starom zemunskom jezgru, podignuta je Nikolajevska crkva – najstarija crkva na tlu Zemuna i Beograda.

Iako je malih dimenzija, njena umetnička vrednost je neprocenjiva. Barokni ikonostas je izradio Aksentije Marković 1761. godine, ikone na njemu oslikao je Dimitrije Bačević, jedan od najcenjenijih srpskih slikara 18. veka. Iz 19. veka potiču dela slikara Živka Petrovića, Stefana Grujića i Dimitrija Avramovića.

Pravoslavne opštine koje su postojale na teritoriji Habzburške monarhije imale su određenu autonomiju.

S vremenom se broj članova Srpske pravoslavne zemunske opštine povećao i ukazala se potreba za izgradnjom novog i većeg pravoslavnog hrama.

Stoga se 10. septembra 1776. osam uglednih zemunskih domaćina Srba obratilo Magistratu: bili su spremni da daju svoje kuće i placeve da bi se podigla nova crkva u Donjoj varoši. 

Uz mnogo napora i s velikim entuzijazmom podignuta je 1780. godine Bogorodičina crkva. Godine 1794. na zapadnom delu crkve dograđen je dvospratni zvonik u stilu ampira, prema planu poznatog zemunskog zidara Mauricijusa Rabla i tesara Mihaela Bauera.

Budući da je po dimenzijama najveća pravoslavna crkva u Zemunu, posebna pažnja je posvećena ukrašavanju enterijera. Monumentalni barokni ikonostas izradio je, kao i u Nikolajevskoj crkvi, novosadski drvorezbar Aksentije Marković 1788. godine.

Svod i ikone na ikonostasu u neoklasičnom stilu oslikavao je od 1813. do 1815. nadaleko poznat Arsenije Teodorović. Iz 1937. godine datiraju freske velikog formata na severnom i južnom zidu crkve a delo su Andreja Bicenka, slikara ruskog porekla.

Prva škola koja se nalazila pored Nikolajevske crkve u Gornjoj varoši kasnije je prebačena u Donju varoš, uz Bogorodičinu crkvu. Godine 1822. na mestu stare trošne školske zgrade pored Bogorodičine crkve, podignuto je novo jednospratno zdanje u kome su bile smeštene srpska i grčka škola.

Nikolajevska i Bogorodičina crkva danas su zaštićene kao spomenici kulture od izuzetnog značaja.