Pittsburgh Post-Gazzette: Balkan - Gde duhovi koračaju

Vest da je tribunal Ujedinjenih nacija za ratne zločine proglasio dvojicu hrvatskih generala krivim za ratne zločine vratila me je u prošlost.

Duhovi hodaju Balkanom. Još uvek duhovi ljudi, koji su umrli u ponekad nasilnom raspadu Jugoslavije od 1991. do 1999. godine, lutaju po Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, Srbiji i Kosovu. Mnogi od njihovih ubica nisu kažnjeni, niti će ikada biti kažnjeni.

To je zbunjujuće mesto. Mnogo puta tokom mog boravka tamo, od 2000. do 2001. godine, čudio sam se šta se sve dešavalo na mestima na kojima sam bio. Jedno od takvih mesta bila je crkva i porta koji su dignuti u vazduh. Isprva vukla me je želja da to istražim, pošto sam pre toga posećivao uništene crkve u Bugarskoj, Grčkoj, na Bliskom istoku, pa čak i u Britaniji. Ubrzo mi je sinulo da je to veoma loša ideja. Jedan od trikova kojima su se razne vojske koje su operisale u regionu služile bio je i da miniraju mesta koje su ljudi često posećivali.

Sledeći čudan prizor bio je red kuća duž puta u zapadnoj Hercegovini, na kojima su bili rastureni krovovi, vrata i prozori. To je, kako mi je rečeno, bio rezultat akcije koja je tekla ovako: vojnici ili paravojne formacije jedne od strana isterali bi ljude iz kuća, zatvorili bi sve prozore i vrata, stavili sveću na dimnjak i pustili gas. Kada bi gas dospeo do sveće, cela kuća bi eksplodirala.

Prednost takvog pristupa, rečeno mi je, svodio se na to da žitelji ne bi mogli da se vrate, bez obzira na ishod rata. To je bilo još jedno oruđe etničkog čišćenja, termina koji je u svetske rečnike ušao u kontekstu balkanskih ratova iz tog perioda.

Dvojica hrvatskih generala, Ante Gotovina i Mladen Markač, proglašeni su krivim za ratne zločine i zločine protiv čovečnosti u Hagu. Treći, Ivan Čermak, proglašen je nevinim i pušten na slobodu. Generali Gotovina i Markač bili su odgovorni za dela hrvatskih vojnika pod njihom komandom, koji su ubili i proganjali civile, pljačkali kuće, granatirali sela i gradove, bez namere da gađaju isključivo vojne ciljeve.

Ljudi iz područja koje su oni i njihove trupe opustošili, zbog čega su proglašeni krivima, bili su Srbi koji su živeli u području Hrvatske koji se nazivao Krajina. Bilo bi 'fer' upitati se šta su Srbi radili u Hrvatskoj. Odgovor je da su pre raspada Jugoslavije različiti narodi - Srbi, Hrvati, Bošnjaci - različitih vera - pravoslavne, rimokatoličke i islama - živeli zajedno u poprilično jedinstvenoj zemlji. Postoji argument koji kaže da je mešanje bilo posebno rašireno u Bosni i Hercegovini, i da je divljaštvo rata bilo bar delimično posledica takvog mešanja.

Krajina znači "ivica". To je bilo mesto na kojem su se sudarale Austro-ugarska i Otomanska imperija. U Drugom svetskom ratu tu su pronacistički hrvatski fašisti istrebljivali pravoslavne Srbe tako što su ih zatvarali u crkve i palili.

Kada je Jugoslavija počela da se raspada, Srbi su, pod vođstvom Slobodana Miloševića, nasledili veliku jugoslovensku vojsku. Hrvati su imali policiju, ali ne i vojsku. Srbi su na početku rata brzo potukli Hrvate, a između ostalog je osnovana i Republika Srpska Krajina.

Verovatno iz razloga što su Srbi za nijansu ružniji i agresivniji, i što je Milošević bio taj koji je i započeo sve, Sjedinjene Američke Države preferirale su Hrvate.

Moje iskustvo o Hrvatima u Bosni i Hercegovini govori da su imali određene prednosti. Oni su katolici, a tim više i zapadnjaci, za razliku od pripadnika pravoslavne ili islamske veroispovesti. Hrvati imaju i više smisla za ekonomiju; u BiH stvari su se kretale nabolje kada su oni vodili banke ili ministarstvo finansija.

Šta god bio razlog, Sjedinjene Američke Države složile su se da je Hrvatima potrebna vojska.

Tako je počela veza između SAD i hrvatskih oružanih snaga, s voljenim generalima Gotovinom, Markačem i Čermakom na čelu, kojima se sudilo za ratne zločine.

Sa američke strane odlučeno da je puno elegantnije i politički korektnije zadržati Kongres podalje od te akcije i američko učešće u Oluji prepustiti privatnoj kompaniji - Military Professional Resources, Inc. ili MPRI.

MPRI je bio sastavljen od penzionisanih američkih oficira, spremnih za malu avanturu i pokoji dolar, bliskih američkim oružanim snagama i dobavljačima oružja - pravi brak sklopljen u raju. Hrvatima su bile potrebne veštine i oružje, a američki oficiri su bili u potrazi za zanimljivim i unosnim poslom.

Sa američkim vojnim sposobnostima, planiranjem i naoružanjem, nove hrvatske oružane snage brzo su počele da odnose pobede protiv Srba. Mogućnost poricanja da je MPRI bio zvanično angažovan značila je da bi se američka vlada mogla lako distancirati od svih prljavština u koje se bile umešane hrvatske snage.

Hrvatska je pod predsednikom Franjom Tuđmanom - koji bi bio jednako loš kao i Slobodan Milošević da je njihova pozicija bila obrnuta i da je Tuđman imao JNA - ubrzo uspostavila čvrstu kontrolu nad područjem koji je smatrala svojom teritorijom, uključujući i Krajinu.

Da li bi Amerikanci napravili bolje rezultate od onih koji su plod hrvatskih vojnih uspeha potpomognutih MPRI-om, teško je reći. Da Amerika nije bila to što jeste, bivši generali MPRI-ja mogli su biti na suđenju zajedno sa hrvatskim generalima jer su planirali hrvatsku kampanju. Ovako - oni ostaju bogati, a generali Gotovina i Markač idu u zatvor na 24, odnosno 18 godina.

Hrvati su jako ljuti zbog presude generalima. Oni smatraju da su trojica generala poput Džordža Vašingtona.