Pigment

Reč pigment dolazi od latinskog pigmentum ‒ u značenju materija koja boji. Taj termin je deo rečnika lekara, biologa, hemičara ali ga najčešće koriste slikari.
Pre više od 60.000 godina prirodni oker se primenjivao za bojenje materijala. Jug Francuske i Španije, poznat po pećinskoj umetnosti, predstavlja velika nalazišta pigmenata u prirodi. Oksidi mangana i gvožđa, oker i crvene zemlje, kreda kao bela i čađ kao crna boja, nalaženi su i korišćeni na razne načine a takva paleta prirodnih, organskih pigmenata jedina je bila i poznata.

Prirodni biljni pigmenti dobijaju se iz raznih delova biljaka a među najpoznatijim su indigofera i broćika. Indigo se dobija iz lišća biljke koja raste u tropskim krajevima. Koristila se još pre 4.000 godina u Indiji, na Bliskom istoku i u Egiptu. Sintetički indigo pronađen je tek krajem 19. veka a planetarnu slavu su mu donele farmerke. Od korena biljke broćike dobija se pigment za transparentno crvenu boju nazvanu kraplak. Poznata je još iz antičkih vremena a koristi se za bojenje tekstila, vune, za premaz violina a u slikarstvu se upotrebljava u akvarelu i uljanoj tehnici. Ova boja korišćena je sve do 19. veka, kada ju je u slikarstvu zamenio sintetički alizarin.

Pigmenti karmin, purpur, indijska žuta životinjskog su porekla. Karmin se dobija od biljne vaši koja u Evropi živi na jednoj vrsti mediteranskog hrasta i taj pigment je bio veoma cenjen i tražen u srednjem veku pre svega za bojenje tekstila. Nakon otkrića Amerike, konkvistadori su otkrili biljnu vaš u kaktusu koju su za bojenje koristili Asteci i Maje. Purpur se dobija iz morskih puževa a koristili su ga još Feničani. Od antičkih vremena skupoceni purpur je božanska boja, boja moći i bogatstva. Porfir, kamen purpurne boje, bio je namenjen samo za skulpture rimskih careva. Carske odaje u Konstantinopolju bile su obložene ovim skupocenim kamenom a prestolonaslednik koji je rođen u njima nosio je nadimak Porfirogenet.

Prirodni mineralni pigmenti dobijaju se usitnjavanjem minerala ili oksida metala. Napulj-žuta i arsen-sulfid predstavljaju prve jasne žute pigmente. Ultramarin je bio prvi predstavnik plavih pigmenata. Tera verde ili zelena zemlja je prvi primenjivan zeleni pigment. Crveni pigmenti su cinober i crveni oker a kalcit, kalcijum-sulfat i kaolinit su se koristili kao prvi beli pigmenti.

Međutim, pigmenti koje priroda nudi i boje koje se dobijaju, koliko god bile raznovrsne i bogate, nisu bile dovoljne da predstave svu raskoš i bogatstvo sveta. Vekovima se tragalo za novim pigmentima.

Prvi sintetički neorganski pigment bio je tzv. egipatsko plavo, koji se dobijao zagrevanjem kvarca, bakarnih jedinjenja i kalcijum-karbonata u prisustvu alkalija pri temperaturi 800‒1000 Celzijusovih stepeni.

Alhemičari raznim eksperimentima pokušavaju da spoje osnovne elemente i dobiju „kamen mudrosti", zlato. Kao rezultat alhemičarskih eksperimenata nastali su razni pigmenti: zeleni, žuti, jarkocrveni.
U vekovima koji su dolazili dešavale su se neke pojave koje tada nije bilo moguće objasniti. Usled raspada boja, slike su otpuštale otrovna isparenja kao što su olovo i arsenik.

Slikari mogu da zahvale napretku hemije za raznolikost i bogatstvo pigmenata koji su im na raspolaganju. Slikarima je važno da je boja hemijski stabilna, da se ne menja pod uticajem svetlosti i u dodiru sa drugim pigmentima ili vezivima, i da ima, umetniku potrebnu, moć pokrivanja. Boje koje zadovoljavaju ove kriterijume treba da budu i finansijski dostupne a i bezopasne po zdravlje. Umetnicima je sa industrijskom revolucijom u 19. veku 'u pomoć priskočila' hemijska industrija.

Otkrića novih pigmenata, njihova hemijska sinteza omogućili su pojavu impresionizma a sledeća generacija umetnika je do kraja 19. veka proširila mogućnosti izražavanja. Od 20 boja koje su koristili, 12 je dobijeno iz industrijske revolucije.