Vek od početka Balkanskih ratova

Prvi balkanski rat trajao je od 8. oktobra 1912. godine do 30. maja 1913. godine i vođen je između članica Balkanskog saveza (Srbija, Bugarska, Crna Gora i Grčka) i Turske.

Osmansko carstvo, koje je već 1908. godine bilo uzdrmano Mladoturskom revolucijom, 1912. još više je oslabljeno ratom protiv Italije. Tu slabost Turske koriste balkanske zemlje i otpočinju rat s ciljem oslobođenja teritorija Balkana, koje se nalaze pod turskom okupacijom.

Saveznici nisu razradili zajednički plan nastupanja, tako da je svaka država za sebe vodila rat, mada su se bitke vodile na četiri različita fronta. Srbi i Crnogorci su operisali prema Kosovu i Metohiji, Sandžaku, Severnoj Makedoniji i Albaniji; Grci su operisali u Južnoj Makedoniji, u pravcu Soluna, kao i prema Epiru i Joniji (Janjinama); Bugari se sukobili sa osmanlijskim snagama u Trakiji, a sekundarnim operacijama prema Makedoniji.

Rat je otpočeo 8. oktobra 1912. kada je Crna Gora objavila rat Turskoj. Ostale tri članice su uputile 13. oktobra ultimatum Porti koji je ona nije mogla da prihvati, tako da su se 17. oktobra u rat uključile i Srbija i Bugarska, a dva dana docnije i Grčka.

Srbija je mobilisala 230.000 vojnika sa 230 topova, grupisanih u 10 pešadijskih divizija, dve nezavisne brigade i jednu konjičku diviziju pod efektivnom komandom Radomira Putnika.

Srpske snage bile su grupisane u tri armije, čiji je zadatak bio da napreduju prema Skoplju, dok su jedna divizija i nezavisna brigada imale da deluju sa Crnogorcima u Novopazarskom sandžaku.

Prva armija, pod komandom prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića, bila je najveća po broju i snazi, zato je činila centar snaga koje su napredovale prema Skoplju.

Druga armija, pod komandom generala Stepe Stepanovića, imala je naređenje da napreduje prema Stracinu.

Treća armija, pod komandom generala Božidara Jankovića, činila je desno krilo i imala je zadatak da oslobodi Kosovo i Metohiju i posle toga da se pridruži ostalim dvema armijama u očekivanoj bici kod Ovče Polja.

Sve veće bitke koje je Kraljevina Srbija vodila u Prvom balkanskom ratu bile su na prostorima Makedonije. Plan srpske vojske bio je da uništi Tursku Vardarsku armiju pre nego što Osmanlije uspeju da završe mobilizaciju i koncentraciju svojih snaga.

Srpski komandanti smatrali su da će većina osmanlijskih snaga biti razvijena u Vardarskoj dolini i na strateški važnoj visoravni Ovče Polje.

Cilj je bio da se sa tri armije i dvokrakim napadom opkoli osmanlijska armija. Kumanovska bitka, koja je počela odmah na početku rata, trajala je između 23. i 24. oktobra 1912. godine i bila je prva velika bitka koju je vodila srpska vojska u Prvom balkanskom ratu. Rezultat bitke je bila srpska pobeda nad Turskom Vardarskom armijom (general Radomir Putnik je posle bitke unapređen u čin vojvode).

Posle ovog teškog poraza, osmanlijska armija bila je prinuđena da napusti veći deo Vardarske doline, uz teške gubitke u ljudstvu (uglavnom dezerterstvo) i ratnom materijalu.

Bitka kod Prilepa bila je druga bitka u Prvom balkanskom ratu, a odigrala se 3. novembra 1912. godine. Bitka je trajala tri dana, posle čega je osmanlijska armija bila nadjačana i prisiljena na povlačenje.

Bitka kod Bitolja je treća velika bitka koja je trajala između 16. i 19. novembra 1912. godine. Srpska vojska odlučno je porazila osmanlijsku vojsku u ovoj bici i ušla u Bitolj 19. novembra 1912. godine.

Osvajanjem Bitolja Srbi su kontrolisali jugozapadnu Makedoniju, zajedno sa važnim gradom Ohridom. Srpskom pobedom u bici kod Bitolja, petovekovna osmanlijska vlast nad Makedonijom je okončana.

U manje od dva meseca, Turska je izgubila teritorije na skoro celom području evropskog kontinenta, pa je uspostavljeno primirje 4. decembra 1912. godine sa svim protivnicima, osim Grčke.

Nakon odbijanja ispunjavanja zahteva od strane Turske i državnog puča u januaru 1913. godine, rat je nastavljen, posle čega je Turska izgubila i utvrđene gradove Jedrene, Janjinu i Skadar, kao i prevlast na moru.

Mir je uspostavljen 30. maja 1913. godine uz posredovanje velikih sila (Austrougarska, Nemačka, Francuska, Velika Britanija i Italija), a Turska je Londonskim mirovnim ugovorom predala balkanskim saveznicima sve svoje teritorije zapadno od linije Enos–Midija (obala Egejskog mora–obala Crnog mora), kao i ostrva u Egejskom moru, uključujući i Krit.

Kao rezultat Prvog balkanskog rata stvorena je Kneževina Albanija kao nezavisna država, na čemu je insistirala Austrougarska, na štetu zemalja pobednica, Grčke, Srbije i Crne Gore.

Sandžak je podeljen između Srbije i Crne Gore. Bugarska je dobila deo Trakije, zapadno od linije Enos–Midija.

Nezadovoljstvo podelom osvojenih turskih područja, posebno Makedonije, dovelo je do Drugog balkanskog rata (29. jun–10. avgust 1913. godine).

Bugari su najpre 29. juna 1913. godine napali srpske snage na reci Bregalnici (Bregalnička bitka) i bili poraženi, a dan kasnije doživeli su i poraz od Grka, koje su, takođe, napali u bici kod Kukuša.

Srbija i Grčka su, potom, 8. jula 1913. godine, objavile rat Bugarskoj. Ubrzo su im se pridružile i Crna Gora i Rumunija, kao i Turska, sa željom da povrati neka područja koja je tokom Prvog balkanskog rata izgubila.

Zbog premoći saveznika, Bugarska je ubrzo bila poražena i prinuđena na mir u Bukureštu 10. avgusta 1913. godine, po kojem je morala predati područja osvojena u Prvom balkanskom ratu.

Veliki deo teritorije dobila je i Rumunija, a teritorija Makedonije je bila podeljena između Grčke i Srbije.

Balkanski ratovi su bili i uvod u Prvi svetski rat. Srbija je iz oba rata izašla kao najmoćnija država na Balkanu, što je dovelo do zategnutosti odnosa Austrougarske i Srbije.

Austrougarskoj nije odgovarala snažna Srbija, koja je stajala na putu širenja Beča na istok (Drang nach Osten), ka Solunu, a Srbiji prisutnost Austrougarske na Balkanu, pa je ubistvo Franca Ferdinanda, 28. juna 1914. godine u Sarajevu, poslužilo kao povod za početak Prvog svetskog rata.