Vojnodiplomatski klinč Kine i Vijetnama

U prestonici Mjanmara Jangunu održan je sastanak lidera zemalja Asocijacije zemalja jugoistočne Azije (ASEAN), koji se nalazi u žiži interesovanja medija u čitavom Azijsko-pacifičkom regionu zbog incidenata koji su se poslednjih dana dogodili u Južnom kineskom moru između kineskih i vijetnamskih, odnosno kineskih i filipinskih vlasti, kompanija i ribara.

Početkom maja velika kineska naftna platforma vredna oko milijardu dolara dotegljena je i postavljena u deo Južnog kineskog mora u blizini Paraselskih ostrva na koji pravo polaže Vijetnam.

Platformu je pratilo nekoliko desetina kineskih brodova među kojima i vojni, a vijetnamska obalska straža pokušala je da zaustavi radove na platformi šaljući sopstvene patrolne čamce da je presretnu.

Vojnopolitički komentatori u Aziji smatraju da je Vijetnam, skupa sa Filipinima, na sastanku u Jangunu pokušao da izdejstvuje kolektivnu osudu Kine, ali su se lideri ASEANA u zajedničkom saopštenju izdatom po završetku sastanka uzdržali od kritike prema toj zemlji, za većinu njih, najvažnijem trgovačkom partneru.

Ipak, oni su u zvaničnom tekstu saopštenja, uz poziv svim stranama na uzdržavanje od akcija koje bi mogle da doprinesu eskalaciji tenzija u spornim vodama, u više navrata, i pozvali na jedinstvo i čvršću međusobnu saradnju zemalja regiona, što se može protumačiti i kao izraz rastuće svesti o potrebi za zajedničkim delovanjem radi odupiranja vojnopolitičkom uticaju Kine u regionu.

Istovremeno, nekoliko stotina građana okupilo se u četvoromilionskoj prestonici Vijetnama Hanoju, gde su izrazili nezadovoljstvo usled događaja u Južnom kineskom moru gde je proteklih dana u manevrisanju snaga vijetnamske i kineske obalske straže i mornarice došlo do više sudara između suprotstavljenog brodovlja i niskih preleta kineskih vojnih aviona.

Na sastanku u Jangunu premijer Vijetnama Ngujen Tan Dung okarakterisao je postavljanje kineske naftne platforme i pokrete kineske armije kao "izrazito opasne radnje koje direktno ugrožavaju mir, stabilnost i bezbednost pomorskog saobraćaja" u regionu.

Takođe, vijetnamski ministar spoljnih poslova Pam Bin Min uložio je protest kineskom Ministarstvu inostranih poslova i izjavio da će se njegova zemlja založiti za mirno rešenje teritorijalnog spora u Južnom kineskom moru, ali i da će preduzeti "sve potrebne i odgovarajuće mere za zaštitu svojih prava i legitimnih interesa".

Dugogodišnje sporenje Kine i Vijetnama

Južno kinesko more zahvata ogromno prostranstvo između Tajvana i kineske obale na severu, Vijetnama na zapadu, Filipina na istoku, i ostrva Borneo na jugu, koje međusobno dele Malezija, Indonezija i Sultanat Bruneji.

Kroz to strateški važno područje prolaze teretni brodovi koji nose sirovine i proizvode za potrebe takvih giganata svetske ekonomije kao što su Kina, Japan, Južna Koreja, Tajvan i drugi.

Narodna Republika Kina, javljaju mediji u Aziji, polaže pravo na čak 70 posto tog prostranstva, uključujući tu i vode koje se nalaze hiljadama kilometara od njene obale, a nadomak zemalja kao što su Vijetnam, Filipini i Bruneji.

Paraselska ostrva potpala su pod kinesku kontrolu nakon oružanog incidenta 1974. godine u kojem su se sukobile kineska mornarica i pomorske snage kapitalističkog Južnog Vijetnama, koji je uživao vojnopolitičku podršku Sjedinjenih Država.

Nakon te razmene vatre Kina je u celini prisvojila ovaj arhipelag čiji je jedan deo do tada bio pod vijetnamskom kontrolom.

Vijetnamski komunistički rodoljubi tokom oslobodilačke borbe protiv francuskih kolonijalnih vlasti i američkih okupacionih snaga od kraja Drugog svetskog rata do polovine sedamdesetih godina uživali su određenu podršku kineskog rukovodstva zbog ideoloških sličnosti i činjenice da se najmnogoljudnija zemlja sveta i sama osećala ugroženom. Naime, Sjedinjene Države su na Korejskom poluostrvu, Tajvanu i u jugoistočnoj Aziji nastojale da suzbiju širenje komunizma, ograniče sovjetsku moć i, geostrateški, stave Kinu u obruč.

Ipak, ta podrška Kine nije bila sasvim iskrena i bezrezervna, jer su u Pekingu osećali da je vijetnamski režim pod velikim uticajem Moskve, sa kojom se Kina nakon Staljinove smrti ideološki razišla, i sa kojom je čak imala i nekoliko manjih pograničnih sukoba.

Kada su komunističke snage iz Severnog Vijetnama i njihove pristalice na jugu, uglavnom iz redova ruralne populacije, 1975. zauzeli prestonicu američkog marionetskog režima u Sajgonu i ujedinili zemlju, njihova nova vlada podnela je zahtev Kini da se Paraselska ostrva vrate pod vijetnamski suverenitet.

Kina i Vijetnam, kao Malezija, Filipini i sultanat Brunej, spore se i oko pojedinih delova arhipelaga Spratli čija je površina nad vodom izizetno mala, ali koji je vrlo razuđen pa se prostire na ukupno 425.000 kvadratnih kilometara akvatorije, što strani koja ga drži u svom posedu omogućava kontrolu ogromnog morskog prostranstva, najvažnijih svetskih plovnih puteva i ogromnih količina prirodnih resursa kao što su nafta, gas i riba.

I oko ovih ostrva, 1988. godine, došlo je do oružanog incidenta između Kine i Vijetnama u kojem je poginulo više od 60 vijetnamskih mornara.

Pored toga, nakon kraha američke okupacije Vijetnama, ova siromašna jugoistočna zemlja od 60 miliona stanovnika sukobila se sa Kinom i zbog intervencije u susednoj Kambodži, gde je tada, u jeku brutalnog građanskog rata, vladao zločinački režim Pola Pota.

Njegovi "Crveni Kmeri" po ideološkom opredeljenju bili su maoisti, a Pol Pot je, u svojoj utopijskoj i paranoičnoj viziji Kambodže kao idealnog besklasnog društva u kojem čitavo stanovništvo zajednički obrađuje pirinčana polja i u kojem nema mesta za nastavnike, umetnike i druge intelektualce, sanjao i o povratku teritorija u delti reke Mekong koje su do poznog srednjeg veka pripadale narodu Kmera, ali su sada bile u vijetnamskim rukama.

Zato su "Crveni Kmeri" krajem sedamdesetih izvršili nekoliko artiljerijskih napada preko granice i pešadijskih upada na jug Vijetnama što je izazvalo snažnu protivreakciju, odnosno invaziju vijetnamskih snaga i okupaciju Kambodže.

Vijetnamski prodor u Kambodžu rasrdio je Potove saveznike u Pekingu, pa su kineske trupe zasule granatama pogranični pojas na severu Vijetnama u znak odmazde za tu intervenciju.

Otud, odnosi Vijetnama i Kine već više decenija su vrlo složeni, pa se može smatrati da najnovi incidenti u Južnom kineskom moru nisu iznenađanje.

Oni predstavljaju najnoviju stranicu u priči o rastu kineske pomorske moći koja se sve više projektuje u morska prostranstva dalje od njenih obala, a koju podupiru njen narasli ekonomski i politički uticaj u regionu jugoistočne Azije.

Nastojanje Kine da ostvari kontrolu nad resursima u Južnom kineskom moru, uključujući tu i oblasti koje se nalaze na svega nekoliko stotina kilometara od obala Vijetnama ili Filipina na neki način, međutim, gura te ekonomski manje razvijene i vojno slabije zemlje u zagrljaj Sjedinjenih Američkih Država.

Tako se u Vijetnamu, uprkos tužnim sećanjima na stravično razaranje koje je zemlja pretrpela tokom američke okupacije, već blizu deset godina razmatra mogućnost o iznajmljivanju pomorske baze u gradu Danang u središtu zemlje na korišćenje američkoj mornarici, kao vrsta garancije za bezbednost u geostrateškom gambitu sa Kinom u Južnom kineskom moru.