Pjer-Etjen Vandam: Referendum i deliberativna demokratija

U tekstu uvodnog karaktera Referendum, jedan manjkavi instrument, koji su potpisali Eli Koen, Žerar Grinberg i Bernar Manin, priređivači temata o referendumu za 193. broj časopis Deba iz 2017. godine, referendum se određuje kao nesumnjiv demokratski instrument, ali instrument koji je, istovremeno, izložen najvećim mogućim zloupotrebama.

U svom tekstu Referendum i deliberativna demokratija, objavljenom u istom broju časopisa Deba, Pjer-Etjen Vandam analizira paradokse referenduma, insistirajući naročito na onome što se zove „deliberativna demokratija".

„Deliberativna demokratija" je svojevrsni pleonazam jer je upravo "rasprava" (deliberacija) suštinski element demokratije, tako da instistiranje na raspravi potvrđuje demokratsku suštinu jednog poretka. S druge strane referendum, kao oblik neposredne demokratije - vrlo, inače, problematičan u složenim društvima koja broje milione građana (neposredna demokratija bila je moguća u antičkim zajednicama s malim brojem stanovnika) - ne uklapa se lako u praksu javne rasprave jer je, gotovo bez razlike, čak i u visokorazvijenim demokratijama, teško organizovati dovoljno kvalitetnu raspravu koja bi referendumu prethodila. Zbog toga Vandam predlaže nov i izuzetno zanimljiv novi mehanizam koji naziva „opravdanim glasanjem". Ideja je sledeća: ne samo da bi se rasprava o idejama koje zastupaju političari vodila pre izbora u slobodnom javnom prostoru - što je neophodni deo demokratske procedure - već bi se organizovale rasprave i posle izbora o tome da li se političar drži svojih obećanja izrečenih pre nego što je izabran na svoju funkciju. Te bi se rasprave organizovale na svim nivoima, počev od lokalnih zajednica, do samog državnog vrha. U tom smislu bi na delu bila neka vrsta permanentnog referenduma koji bi nosioce vlasti kontrolisao i držao ih vezanima za ono na šta su se, svojom reči, obavezali.

S francuskog preveo Goran Stojanović
Čitao je Aleksandar Božović
Urednik Ivan Milenković