Aleksandar Molnar: Granice prosvetiteljstva

Autor u tekstu analizira odnos između Imanuela Kanta i ovdašnjoj publici slabo znanog Johana Georga Hamana koji se ponekad jednostavno prepoznaje kao protivnik prosvetiteljstva. Molnar ističe da je između Kanta i Hamana postojala „veoma jaka emotivna i intelektualna spona, jedno čudno prijateljstvo, koje je od samog početka bilo prepuno protivrečnosti i koje su na kraju uništili snažni duhovni potresi – potresi u kojima će naposletku nestati nemačko prosvetiteljstvo i iz kojih će biti rođena nemačka romantika". Haman je u osnovi bio zainteresovan za obnavljanje hrišćanstva, kojim bi se oslobodili zapreteni emancipatorski mitski sadržaji. On je, naime, smatrao da je za nestanak mitologije zaslužan proces racionalizacije, koji se ispoljio ne samo u prosvetiteljstvu, nego i u hrišćanskoj teologiji, koja je religiju uništavala iznutra. Štaviše, Haman je čak bio spreman da prizna izvesne zasluge prosvetiteljima što su, uništavajući teologiju, doprinosili buđenju poetske slobode, koja je, sa svoje strane, oslobađala mitotvornu inspiraciju. „'Besmrtni Volter' je po Hamanu, doduše, 'mislio gore nego Irod', ali je govorio vanredno 'slikovito' obnavljajući snagu mitologije. Tako su prosvetitelji, pored sve štete koju su naneli religiji, obavili i jedan koristan posao – posao uništavanja krutog i racionalizovanog teološkog sistema hrišćanstva i pripremanja za uspon novih mitova – ali nisu uspeli da odgovore na glavni zahtev vremena, a to je bilo stvaranje žive religije iz poezije kao 'maternjeg jezika ljudskog roda', koji ima prirodnu inklinaciju ka mitovima i koji filozofija i teologija zatiru time što sprečavaju verbalizaciju strasti, čineći ga tako apstraktnim, besmislenim, pa samim tim i mrtvim".

Johan Georg Haman je kao provokativnu alternativu ponudio vlastiti koncept prosvetiteljstva koji bi se sastojao upravo u „otvorenom, iskrenom i neuvijenom vraćanju izvornom hrišćanstvu, onakvom kakvo je (po Hamanovom mišljenju) postojalo pre nego što je podleglo ne samo katoličkom pervertiranju, nego i filozofskim obesmišljavanjima, u koja je Haman ubrajao i Kantov pokušaj redukovanja religije na moral i negiranje postojanja zajednice ljudi sa Bogom u njegovom neposrednom prisustvu", piše Aleksandar Molnar.

Tekst je deo iz nove Molnarove knjige koju će početkom naredne godine objaviti novosadska izdavačka kuća „Visio Mundi Science".

Čita Aleksandar Božović.
Urednica Olivera Nušić.