Majstori baroka – Violinske sonate Johana Grafa

Ostala su sačuvana samo tri opusa violinskih sonata Joahana Grafa. Prvi opus posvetio je aristokrati Rudolfu Francu Ervajnu Grafu fon Šenbornu, jednom od najistaknutijih ljubitelja i poznavalaca muzike tog doba, vrsnom violončelisti i stručnjaku kada je italijanska muzika u pitanju. Ovom posvetom pretpostavlja se da Graf nije bio toliko zainteresovan za odavanje počasti „milostivom grofu i lordu", kao što je napisao na početku dela, već njegovom viđenju kontroverznog muzičkog i estetskog pitanja tog doba - da li izabrati francuski ili italijanski stil.

Kao kompozitor, Johan Graf je bio predstavnik italijanskog stila. Njegove sonate slede raspored stavova tipičan za italijanske barokne majstore - lagani, brzi, lagani, brzi, ali se nije uvek striktno držao ovog rasporeda. Tako, Sonata broj 4, opus 1 ima pet stavova, dok Sonate broj 4 u opusu 2 i 3 sadrže menuet, što se može protumačiti kao odavanje počasti francuskom kompozicionom stilu.

Karakteristike italijanskog stila se najbolje vide u delima u opusu broj 1 čiji lagani stavovi zahtevaju od izvođača improvizovano ukrašavanje deonica, dok sa druge strane brzi stavovi služe kako bi demonstrirali izvođačko umeće interpretatora, i u njima preovlađuje princip karakterističan za kapriča i etide.

Godine 1722. Graf stupa u službu dvora Švarcburg u Rudolštatu kao koncert majstor, da bi 1739. dobio mesto direktora kraljevske kapele. Nedugo nakon stupanja na dužnost na dvoru, 1723. godine objavljeno je šest violinskih sonata, opus broj 2, koje je autor posvetio svom poslodavcu - princu Fridrihu Antonu i njegovoj supruzi. Ova dela otkrivaju da je Graf bio muzičar koji je pratio akutelne stilske tekovine, i premda je ostao veran italijanskom kompozicionom stilu, svom muzičkom jeziku dodao je i jedinstvene elemente. Naime, melodija u ovim sonatama postaje uravnotežena i izražajnija, a tehnički zahtevi violinske deonice, iako ostaju na visokom nivou, sada su podređeni samoj suštini muzike, a ne samo demonstraciji izvođačke tehnike kao u opusu broj 1. Pored toga, najvažnija karakteristika je promenjeni odnos između deonica u sonatama: baso kontinuo nema više samo funkciju pratnje, već ima, iako ne uvek dosledno, dijalog sa violinom.

Kao i opus broj 2, i opus broj 3 sadrži šest sonata koje su posvećene aristokratskom paru Švarcburg, i datira iz 1737. godine. I u ovim delima Graf je pratio aktuelne muzičke stilove, u kojima tematski idiom tipičan za barok postepeno nestaje, a pojavljuju se jasno strukturisane melodijske deonice i fraze zasnovane na motivskom radu. Sa ovim novim načinom tretmana melodije, princip tematske korespondencije između violine i baso kontinua, koji se može primetiti u opusu broj 2, ovde se ne realizuje budući da su jednostavno harmonizovane linije kontinua pogodnije za praćenje kratkih melodijsko-tematskih odseka osmišljenih da stvore kontrast. Ti motivski kontrasti najavljuju kasniji tematski dualizam, što predstavlja istovremeno i kraj starog monotematskog principa koji se do tada koristio pri komponovanju sonata. I Sonata broj 4 i Sonata broj 5 iz opusa 3 obeležene su ovim stilskim karakteristikama, te su nosioci novih stilskih tekovina.

Autorka: Saša Tošković
Urednica: Sanja Kunjadić