Fjodor Stepun: „Zli dusi” i Boljševička revolucija

Filozof, istoričar, kulturolog i književnik, Fjodor Avgustovič Stepun, rođen je u Moskvi 1884. godine. Studirao je filozofiju na Hajdelberškom univerzitetu u Nemačkoj (1902–1910), pod rukovodstvom novokantovca Vilhelma Vindelbanda. Doktorirao u Lajpcigu 1910. godine sa temom iz ruske istoriozofije. Nakon povratka u Rusiju objavljuje radove u filozofskim i pozorišnim časopisima, a učestvuje i u redakcijama časopisa i izdavačkih kuća. Godine 1922. proteran je u Nemačku gde nastavlja svoju filozofsku i književnu delatnost u Berlinu i Drezdenu. Od 1946. do smrti, 1965. godine, živeo je u Minhenu gde je držao za njega posebno ustanovljenu katedru istorije ruske kulture pri tamošnjem univerzitetu.

U tekstu „Zli dusi i Boljševička revolucija” Stepun se bavi dugom i složenom istorijom nastanka ovog romana Fjodora Mihajloviča Dostojevskog. Naime, boraveći 1867. godine u inostranstvu, Dostojevski je s uznemirenošću budno pratio sve što se dešavalo u njegovoj otadžbini. I što je brižljivije razmatrao, sve upornije je u njemu sazrevala misao o neminovnosti sudara između „evropskog Antihrista" i „ruskog Hrista”. Najviše od svega brinula ga je misao da li će se Rusija zaraziti zapadnim otrovima ateizma, pozitivizma i socijalizma. Roman Zli dusi ojvaljen je tek 1871–72. godine, a mnogi teoretičari (naročito na Zapadu) smatrali su da je u njemu izložena analiza revolucije i duboka i interesantna, ali nisu verovali u njenu istoriozofsku i sociološku istinitost. Tvrdili su da je pre u pitanju filozofija Dostojevskog negoli psihologija revolucionarnih vođa, što Sepun u ovom tekstu dovodi u pitanje.

Tekst je prvi put štampan u knjizi Vstreči, u izdanju Društva zagraničnih pisaca, u Minhenu 1962. godine.

Preveo s ruskog Dobrilo Aranitović.
Čitala Dušica Mijatović.
Urednica ciklusa Tanja Mijović.