Ivan Krastev: Podvodne stene ’normalnosti’ – kraj epohe imitacije

Kao i većina autora pomenutog zbornika, Krastev ukazuje na upadljivu asimetriju između početnih optimističkih očekivanja od „postkomunističke tranzicije" i današnjeg pesimizma u pogledu njenih rezultata. U svom tekstu on veru u konačnu pobedu liberalnog kapitalizma koja je karakterisala revolucije iz 1989. godine suočava sa činjenicom da su posle tri decenije u zemljama Centralne Evrope koje su dugo smatrane uzorom uspešne „postkomunističke tranzicije" nastali sistemi „neliberalne demokratije", a da je u većini država bivšeg Sovjetskog Saveza obnovljen politički autoritarizam i učvršćen model patrimonijalne vlasti. Objašnjavajući ovaj, sa stanovišta liberalnog optimizma neočekivani ishod, Krastev se u ovom radu ograničava na analizu ograničenja same ideje „imitacije" zapadnog liberalnog političkog i ekonomskog poretka na kojoj je počivala vera u mogućnost brze postkomunističke „tranzicije". Jer, nezavisno od postignutih uspeha u ekonomskom razvoju, jaz između evropskog „Zapada" i „Istoka" je kod stanovnika postkomunističkih zemalja podsticao osećanja manje vrednosti i resantimana koji su politički artikulisani u okviru populističkih pokreta nastalih u ime odbrane sopstvenog nacionalnog i kulturnog „identiteta". Njihov otpor „imitiranju Zapada" pojačan je radikalnim demografskim promenama koje su posledica masovnog odlaska mladih i obrazovanih generacija koje su neizvesnu i dugotrajnu borbu za društvene promene u sopstvenim zemljama zamenile ličnom i porodičnom imigracijom u „normalna društva" Zapadne Evrope. Razlikujući normativno i deskriptivno značenje „normalnosti", Krastev ukazuje na napetosti koje nastaju između imitatora i uzora koji se imitira, te zaključuje da strategija imitacije liberalno-demokratskih sistema u Istočnoj i Centralnoj Evropi posle prvih uspeha završava, kao i u slučaju druge generacije emigranata, pobunom protiv procesa imitiranja, i sticanjem potrebe za otkrivanjem sopstvenog identiteta i formulisanjem alternativnog puta društvenog razvoja. Imajuću razumevanje za uzroke okončanja „epohe imitacije", autor smatra da je zabrinjavajuće to što je, po svojoj prirodi, reakcija na tu epohu duboko anti-liberalna i bremenita brojnim opasnostima - kako po slobode i prava individua, tako i po mogućnost izbijanja novih međudržavnih sukoba. 

Tekst čita Dušica Mijatović.
Urednica Olivera Nušić.