Pariska Opera – počeci, žanrovi, teme

Opera na francuskom jeziku nastaje u periodu vrhunca francuske klasične tragedije 17. veka, oličene u delemima autora poput Korneja i Rasina, koji su se služili strogim kodeksom dramaturških pravila. Međutim, opera i njen centralni žanr muzičke tragedije, kasnije nazvan i lirska tragedija, nije bila zamišljena kao puka muzička adaptacija pozorišne forme, štaviše, takvi pokušaji unapred su bili označeni kao neumesni, iako je u svojoj strukturi operska forma zadržavala petočinu strukturu i prevalentnu upotrebu aleksandrinca u rečitativima. Distanciranje muzičke tragedije od tragedije govornog teatra započinjalo je samim izborom tema: dok je potonja kao svoje aktere prikazivala pored mitoloških, legendarnih i istorijske ličnosti, francuska opera se ograničavala na svet fikcije i alegorijskog čitanja. Među popularnim izvorima bila je italijanska renesansna epika vezana za fantastični svet hrišćanskih vitezova, oličena u najpopularnijem delu ovog tipa Besnom Orlandu Ludovika Ariosta. Ova poema, bila je popularna i u italijanskoj operi XVII veka posebno u Rimu, a poslužila je i kao predložak za muzičku tragediju Rolan libretiste Filipa Kinoa i kompozitora Žan-Batiste Lilija. Ansambl pariske Opere, odnosno Kraljevske muzičke akademije, premijerno je izveo ovu operu na dvoru u Versaju 8. janura 1685. godine, a izvođenje u Parizu, u Teatru Pale Rojal, usledilo je dva meseca kasnije. Ovo su godine u kojima pobožnost Luja Četrnaestog postaje sve vidljivija, te ne čudi da tada nastaju tri Lilijeve i Kinoove opere koje se zasnivaju na temama poteklim iz renesansne viteške epike. Radnja opere Rolan prati neuzvraćenu ljubav naslovnog junaka, odnosno Ariostovog Orlanda, prema kitajskoj, paganskoj, princezi Anđeliki, čiji je izabranik saracenski vitez Medor. Napuštenog Rolana, koji se predaje delirijumu, u poslednjem činu opere u snu posećuju drevni heroji koji ga vraćaju na put slave i predanosti hrišćanskoj vojsci.

Libreto Filipa Kinoa za operu Rolan doživeo je još jednu premijeru na sceni pariske Opere, skoro čitav vek nakon Lilijeve praizvedbe. Reč je o prvoj operi koju je Nikolo Pičini postavio u francuskoj prestonici, 1778. godine, za koju je Kinoov libreto adaptirao Žan Fransoa Marmontel. Pičinijev dolazak u Pariz označio je početak takozvane „svađe glukista i pičinista", jedne od najburnijih kontroverzi u razvoju francuske opere, tokom koje su se pariski ljubitelji opere podelili u dva oštro suprotstavljena tabora. Premijera Pičinijeve opere Rolan bila je prva pobeda tabora pičinista, a među najoriginalnijim stranicama ove partiture su muzički nadahnute introspektivne scene glavnih likova.

Ep Besni Orlando Ludovika Ariosta poslužio je kao izvor teme i za ostvarenje u komičnom operskom žanru, i to u slučaju lirske komedije Paladini Žan-Filipa Ramoa iz 1760. godine. Ovog puta, protagonisti viteškog ljubavnog zapleta su vitez-paladin Atis i Arži, štićenica plemića Anselma, koji je ljubomoran na Atisa i spreman i da ubije svoju štićenicu pre nego da je preda u ruke vitezu. Rasplet je obeležen fantastičnim elementima i intervencijom vile Manto. Ovu epizodu iz Ariostovog epa obradio je i Žan de Lafonten u obliku priče u stihu koja je poslužila kao neposredni predložak Ramoove opere.

Autor Srđan Atanasovski
Uredile Ksenija Stevanović i Sanja Kunjadić