Pariska Opera – počeci, žanrovi, teme

Iako je ozbiljna francuska opera, artikulisana u obliku lirske tragedije, od samog osnivanja pariske Opere imala centralno mesto na njenom repertoaru, u radu ove institucije pojavljivali su se i drugi žanrovi, koji su po pravilu bili odgovor na spoljne izazove. Prvi i najznačajniji među njima je svakako opera-balet, koji je nastao zbog potrebe da se na sceni nađu i dela lakše tematike. Iako je u operi-baletu bilo određenih komičnih elemenata, likova i situacija, akcenat nije bio na njima, već na drugačijem odnosu plesa i pevanih delova, sa većim naglaskom na ples, koji se oslanjao na tradiciju francuskog dvorskog baleta 17. veka. Pored toga, u ovoj formi linearna narativna struktura je odbačena, oličena u podeli na činove jedinstvene dramske radnje, u korist prologa i baletskih scena, antrea, koji su povezivani opštom tematikom dela. Iako postoje i raniji pastiši koji predstavljaju prototipe ovog žanra, za prvu operu-balet smatra se delo Galantna Evropa Andrea Kampre na libreto Antoana Udara de Lamota, premijerno izvedeno na sceni Palais-Royal 24. oktobra 1697. godine, a čiji antrei obrađuju temu ljubavi u četiri evropske zemlje, Francuskoj, Španiji, Italiji i Turskoj.

Tokom prve polovine 18. veka, žanr opere-baleta stekao je veliku popularnost na sceni pariske Opere. Ovome je nesumnjivo doprinelo i to što je ozbiljnim repertoarom i dalje suvereno dominirao opus Žan-Batista Lilija, sa kojim je bilo nezahvalno nadmetati se, te su u operi-baletu, kompozitori novije generacije, videli prostor za originalno izražavanje. Žan-Žozef Mondonvil je autor koji je, u vreme promene francuskog muzičkog ukusa pod uticajem novog galantnog idioma italijanske opere, posedovao dovoljno veštine da upravo u žanru opere-baleta zadovolji raznorodna očekivanja publike, kombinujući arijete sa briljantnim koloraturama, melodije koje su nalikovale popularnoj muzici tog vremena, dramatske orkestarske epizode i arije starog, lilijevskog kova. Osmišljavajući svoje pozno delo, operu-balet Pafoske svečanosti, premijerno izvedeno na sceni pariske Opere 1758. godine, Mondonvil je iskoristio dva antrea koje je prethodno komponovao za privatni ansambl Madam de Pompadur, ljubavnice kralja Luja XV.

Pariska opera je odgovorila na izazov koji je pred nju stavila sve veća popularnost komičnih oblika ovog žanra, te je sredinom 18. veka počela da prikazuje dela koja su nosila žanrovsku odrednicu komedija-balet. Ova ostvarenja mogu se smatrati prethodnicama operske melodrame 19. veka. S jedne strane, od opere-baleta razlikovala su se po doslednoj upotrebi komično-satiričnih elementa i jedinstvenoj radnji, a s druge, od opere komik rivalskih pozorišta, po tome što nisu imala govorne dijaloge. Čućete odlomke iz jednog od ovih specifičnih ostvarenja, komedije-baleta Venecijanka Antoana Dovernja, iz 1768. godine.

Francuska buržoaska revolucija predstavlja istorijski događaj koji je iz korena promenio misiju pariske Opere, kraljevske institucije koja je do tada bila u službi odbrane monarhije. Opere koje su nudile politički komentar na aktuelne događaje po pravilu su izvođene na drugim pariskim scenama, i to u žanru opere-komik. U revolucionarno doba, na sceni pariske Opere, odnosno Akademije za muziku, kako je tada preimenovana, izvođena su, prigodna, svečarska dela, u slavu revolucije i republike. Čućete scenu iz jedne ovakve opere – patriotskog divertismana, kako stoji u podnaslovu – Žrtva za slobodu, koju potpisuje Fransoa-Žozef Gosek, a koja je premijerno izvedena u pariskoj Opere, na sceni pri Théâtre de la Porte Saint-Martin, 30. septembra 1792. godine. U ovom odlomku čućete i Marseljezu, koju je Gosek inkorporirao u svoju operu ponudivši prvu orkestraciju ove popularne revolucionarne pesme i buduće francuske himne.

Autor Srđan Atanasovski
Uredile Ksenija Stevanović i Sanja Kunjadić