Betoven i fuga

Upotreba fuge u sonati za klavir, i to najčešće na mestu finalnog stava, postupak je koji pronalazimo kako u opusu Betovena, tako i u opusima njegovih savremenika. Posebno je specifičan način na koji je, u svojoj Sonati u ce-molu, fugu upotrebio Jozef Velfl, kompozitor i pijanista tri godine mlađi od Betovena. Rođen u Salcburgu, Velfl je bio aktivan u Beču sa prekidima od 1790. do 1800. godine, nakon čega je svoju karijeru vezao prevashodno za Pariz i London. Sonata u ce-molu komponovana je Londonu, gde ju je 1805. godine objavila izdavačka kuća Mucija Klementija. Tipičnoj trostavačnoj strukturi klavirske sonate Velfl je pridodao virtuoznu introdukciju i fugu, koji prethode prvom stavu. Kao što je neretko slučaj sa Velflovim pijanističkim opusom, reč je o tehnički izazovnoj kompoziciji, koju odlikuje orkestarska faktura, obilna upotreba oktava, a sama fuga je svojevrsna vežba interpretativne visprenosti.

Iako nije usamljena, u Betovenovom opusu klavirskih sonata izdvaja se fuga koja zaokružuje njegovu Sonatu u Be-duru, opus 106, iz 1818. godine. Poznato i pod nazivom Hamerklavir sonata, ovo delo predstavlja Betovenovu najopsežniju i tehnički najzahtevniju klavirsku sonatu, koju su njegovi savremenici neretko smatrali nesvirljivom, a koja je određenu popularnost stekla tek zahvaljujući pijanističkoj aktivnosti Franca Lista. Fugi na mestu četvrtog, finalnog stava, prethodi harmonski složena introdukcija, dok je sama tema fuge prepoznatljiva po skoku decime, trileru i hromatskim prolaznicama. Betoven u ovoj fugi demonstrira vladanje mnogim kontrapunktskim postupcima, poput augmentacije, inverzije, retrogradne teme, kao i složene strete, a posebno je važno njegovo istraživanje gradivnih svojstava disonantnih sazvučja koje ove tehnike proizvode, odnosno njegovo odbijanje da ih tretira kao prolazne harmonije.

Autor Srđan Atanasovski
Urednica Sanja Kunjadić