Problem predviđanja u filozofiji i nauci – govori Goran Rujević

Naučno predviđanje i profetsko proricanje naizgled ispunjavaju istu ulogu u kulturi - razračunavanje sa neizvesnošću budućnosti usled asimetričnog doživljaja vremena putem usidravanja budućih događaja u procesima sadašnjosti. Stoga Goran Rujević postavlja pitanje da li je opravdano reći da naučna delatnost predstavlja dodatni stupanj racionalizacije proroštva? Pri tome, autor ne razmatra proricanje kao literarno sredstvo (u smislu u kojem su brojni antički filozofi posezali za tim, ponajviše Platon), već proricanje u fundamentalnom smislu anticipacije budućih stanja. Ove dve delatnosti upoređuju se po nekoliko parametara: prvo, proricanje i predviđanje zajedno dele problem budućih kontingencija; drugo, razgovetnost i preciznost su na prvi pogled na strani naučnog predviđanja, ali iz laičke perspektive nebulozna proročanstva i stručne predikcije jednako zahtevaju interpretaciju, a katkad i ekspertske kvalifikacije koje se graniče sa upućenošću u misterije; treće, naučna predviđanja se povezuju sa metodološkom rigoroznošću, ali stroge metodologije postoje i u orakularnim postupcima (na primer, različite vrste magijskih rituala imaju uzuse koji su razvijani generacijama, a neke vrste predskazivanja koje se zatiču među afričkim plemenima pokazuju zapanjujuć nivo sistematičnosti u izvođenju). Ipak, uočavaju se dve ključne razlike između predviđanja i proricanja: jedna se tiče autoriteta sa kojim se govori o budućnosti, koji je u slučaju proricanja često položen u neku natprirodnu figuru - božanstvo, duhove predaka, ili čak apstraktnu sudbinu, a druga razlika se nalazi u ponovljivosti predviđanja naspram individualnosti proricanja, jer i najrigoroznije načinjena predskazivanja sadrže neponovljive elemente personalnosti proroka koji ga izvršava. Ove razlike nas implicitno upućuju ka tome koje od uobičajenih karakteristika naučne delatnosti možemo smatrati njenim vrsnim odredbama.

Urednica emisije Tanja Mijović.