Stanislav Vinaver i nemačka kultura – govore Milan Ristović i Sava Damjanov

Nemačka je bila jedna od velikih tema kojoj se Vinaver često vraća, različitim povodima, i u različitim istorijskim okolnostima, a njegovo poznavanje nemačkih prilika nije bilo samo knjiško, već je sticano i sakupljano i tokom njegovih boravaka u toj zemlji. Kako nas obaveštava Milan Ristović, Vinaver je bio u Nemačkoj tokom  1922. do 1923. godine, potom je kao dopisnik Centralnog Pres-biroa živo tamo između 1929. i 1934, a nevoljno, kao ratni zarobljenik, proveo je period od 1941. do 1945 u logoru Osnabrik. Od njegovih tekstova o Vajmarskoj Republici do zarobljeničkih „godina poniženja i borbe”, kao i onih koji nastaju različitim povodima na nemačke teme, Vinaver je izgradio jedno kompleksno viđenje političkih, društvenih i kulturnih prilika Nemačke i Nemaca, u svim onim dramatičnim menama od 1918. do 1945, iz kojih se izrodila i ona fatalna ideologija nacionalsocijalizma čija je primena u praksi zbrisala Vajmarsku Republiku i uvela Evropu i svet u krvavi koloplet zločina i rata. Vinaver u svojim tekstovima piše o društvu i narodu „u vrenju”, uočavajući sve nijanse nemačkog problema, ukazujući čak i na banalne detalje koji su, s pravom, bili rani simptomi onoga što će metastazirati 1933. godine. Pišući o muzici, knjigama, izložbama, pozorištu, filmu, Vinaver uvek piše i o onome što je bio „veliki narativ” uočljiv u pozadini; piše kao svedok, znalac, ali i kao žrtva. Njegovo lično, životno iskustvo (ženidba Nemicom, stradanje majke za vreme nemačke okupacije), iskušenja i muke zarobljeništva takođe su činioci koji su Vinaverov životopis, na različite načine, prepleli sa nemačkim temama. 

*    *    *

Sava Damjanov se u svom izlaganju posebno osvrće na vrema kada je Stanislav Vinaver, kao rezervni oficir vojske Kraljevine Jugoslavije, nakon njene kapitulacije 1941, proveo ostatak Drugog svetskog rata u specijalnim nemačkim logorima za ratne zarobljenike – pripadnike vojnih snaga Trećem Rajhu suprotstavljenih zemalja. Ne odričući se svog respekta prema nemačkoj kulturi i svojih sećanja na Nemačku, u kojoj je raznim povodima ranije boravio, naš pisac ovde nudi jednu specifičnu sliku koja je imagološki više vezana za sopstveni narod nego za Nemce. Vinaverova autobiografska knjiga Godine poniženja i patnje (1945) koja tematizuje ovaj period, neobično je štivo koje usred ratnog vihora više govori o ljudskoj prirodi nego o samom ratu.

Urednica ciklusa Tanja Mijović