Muzika viva – Sećanje na Kšištofa Pendereckog

Stvaralaštvo Penderckog krase dve međusobno snažno suprostavljene faze – prva avangardna, atonalna i istraživačka i druga neoromantičarska, u kojoj se pozivao na dugačku tradiciju XVIII i XIX veka u zapadnoj muzici.

Drugim rečima, Penderecki je u svojoj dugoj kompozitorskoj karijeri pokazao i internu kontradikciju muzike XX veka – koja je sa jedne strane u svom avangardnom naporu zainteresovana za pitanja zvuka i zvučnosti, odnosno za inovacije na polju novih teksturnih i kolorističkih rešenja, gestualnosti, ekspresije ritma, dok je, sa druge, još uvek neodlučna spram napuštanja tonalnosti kao sigurnog utočište. U tom pogledu Penderecki je paradigmatski kompozitor ove kontradikcije – jer je njegov lirski i romantičarski stil od sedmadesetih godina pa nadalje primer nastavka kompozicionih stremljenja XIX veka, više nego postmoderno preispitivanje nasleđene baštine.

U tom kontekstu nastala je i njegova Šesta simfonija Kineske pesme koju je započeo 2008, a završio 2017. godine. Isprva ovo delo je hteo da naslovi Elegija za umiruću šumu, podstaknut sve većim uništavanjem prirode koju je smatrao „svetim" supstratom života, a njeno narušavanje „desakralizacijom" koju sprovodi civilizacija. Ipak, na kraju je cela simfonija – koja ima formalne dimenzije vokalnog ciklusa bila inspirisana drvećem koje raste u blizini kuće u Luslavicama gde je kompozitor živeo. Pendercki je iskoristio prepeve klasične kineske poezije nemačkog pesnika Hansa Betgea iz njegove zbirke Kineska flauta sa početka XX veka. Po svom sadržaju, kao i izboru glasova i formalnim rešenjima ovo delo možemo sagledati kao naslednika Malerove Pesme o zemlji, u svom poznoromantičarskom patosu i sudbinskim pitanjima. 

Sasvim suprotno je jedno od najupečatljivijih dela Pendereckog – Trenodija za žrtve Hirošime iz 1960. godine. Napisano za 52 gudačka instrumenta ovo delo je pobedilo na Međunarodnom Rostrumu kompozitora Uneska 1961. godine i označava jedno od najavangaradnijih ostvarenja druge polovine XX veka – svojom specifičnom orkestracijom, sonorističkom konstrukcijom i korišćenjem klastera, četvrtonova, odnosno istraživanjem mogućnosti hipertonalnosti i mikropolifonije. Ovo delo je svoje mesto našlo u brojnim filmskim i televizijskim ostvarenjima od serije Tvin Piks Dejvida Linča do filma Potomci Alfonsa Kaurona. 

Urednica Ksenija Stevanović