Hercegovački stećci – monoliti koji otkrivaju prošlost i sećaju se davnih vremena

U kamenu je ostalo zapisano: da je trebinjski knez Grd umro u dane velikog dukljanskog kneza Mihajla, što znači pre 1186, pa ovaj nadgrobni spomenik ne govori samo o županu koji je pod njim ležao, već i o Trebinju, koje još od 12. veka nije menjalo ime. Jedan je od najstarijih ćiriličnih spomenika, koji se inače razlikuju po obliku i veličini, epitafima i ukrasima.

„Svakako najviše ukrasa imamo na području nekropole Radimlja kod Stoca, naravno tu bismo izdvojili i nekropolu Radmilović, Dubrava kod Bileće, zatim Kalufi u mjestu Krekovi kod Nevesinja, u Veličanima, ali i niz drugih manjih seoskih nekropola, odnosno, aktivnih grobalja, ne postoji skoro nijedno, a da nema bar dva-tri stećka“, kaže muzejski pedagog Simo Radić iz Muzeja Hercegovine.

Tako je i u Vlahovićima, kod Ljubinja. Stećci i stara crkva rečito govore o kulturi, veri, pripadnosti i trajanju. Poruke iz davnina pominju braću, vitezove koji odlaze u Kosovski boj, ali i velmože, koji pod stećcima leže u hramu posvećenom knezu Lazaru.

„Vidimo natpis, gdje kaže 'ase leži Vlać Bijelić, u svojoj crkvi, Svetom Lazaru. Tako da proklet nijesi, ne tikaj u me.' To nam govori o jednoj vrlo važnoj istorijskoj činjenici – da je za manje od stotinu godina poslije Kosovskog boja, u srpskom narodu u Hercegovini, knez Lazar bio uzdignut na rang svetitelja“, navodi sveštenik Saša Kojović iz Ljubinja.

Oni su tajanstvena poruka iz prošlosti, izraz svevremene čovekove potrebe da ostavi trag o svom postojanju, ali i velika zagonetka – kakvom su to davnašnjom tehnikom, ovi monoliti, teški od par do čak tridesetak tona prenošeni i postavljani na uzvišenja.

Kako god bilo, ove kamene istorijske čitanke svedoče o vekovima, i kako pesnik reče, setno poručuju: lakše mi je ležat, ako pitaš za me.