Kosmet, zločin bez prave kazne

Prošlo je devet godina od izbijanja najvećih etnički motivisanih napada na Srbe na Kosovu i Metohiji i njihovu kulturnu i versku baštinu od dolaska međunarodnih snaga. U crkvi Sveti Nikola u Prištini liturgiju nastradalim u pogromu služio je vladika raško-prizrenski Teodosije. Kancelarija za Kosovo i Metohiju organizuje niz aktivnosti kako bi domaću i svetsku javnost podsetila na zločine koji su 2004. godine počinjeni nad Srbima i nealbanskim stanovništvom na Kosovu.

U trodnevnom nasilju, koje je počelo 17. marta, pokrenuto pogrešnim tumačenjem nesreće u kojoj su stradala tri albanska dečaka, ubijeno je osam Srba. Stradalo je i 11 Albanaca nasilnika na koje su NATO snage otvorile vatru da bi zaštitile svoje vojnike i srpske enklave.

Povređene su 954 osobe, među njima i desetine pripadnika međunarodnih snaga, a uništena su 72 vozila Ujedinjenih nacija. U ovom talasu nasilja albanskih ekstremista etnički je očišćeno šest gradova i devet sela, spaljen je manastir Devič kod Srbice.

Oskrnavljena su mnoga groblja na Kosovu i Metohiji, a u crkvama je nestao ili oštećen veliki broj vrednih ikona i drugih crkvenih relikvija, kao i knjige krštenih, venčanih i umrlih koje svedoče o vekovnom postojanju Srba.

Misija Uneska, čiji su predstavnici kasnije obišli demolirane pravoslavne crkve i manastire u pokrajini, napravila je procenu prema kojoj šteta na njima iznosi približno 30 miliona dolara.

Zapaljeni su konaci manastira Svetih arhangela kod Prizrena. U Prizrenu je pored crkve Bogorodice Ljeviške izgoreo i Hram svetog Đorđa iz 16. veka.

U martovskom pogromu zapaljena je i zgrada Bogoslovije i oskrnavljeno sedište Raško-prizrenske eparhije.

Povod za pogrom

Povod za pogrom bila je kampanja albanskih medija u kojoj su lokalni Srbi optuženi da su psima naterali preko reke Ibar šest albanskih dečaka iz sela Čabar kod Zubinog Potoka i tako trojicu oterali u smrt.

Istraga Unmik policije utvrdila je da su albanske optužbe lažne, a portparol međunarodne policije Neridž Sing izjavio je tada da su "preživeli dečaci posle tragedije bili pod jakim pritiskom albanskih novinara i političara da optuže Srbe iz susednog sela".

Na prve znake pogroma nad Srbima vlasti u Prištini su reagovale mlako i bez ozbiljne osude nasilnika. 

Albanski ekstremisti su najpre započeli proteste u južnom delu Kosovske Mitrovice, a u sumrak su krenuli u oružani napad na Srbe u severnom delu grada - gde su intervenisali pripadnici Kfora.

Nasilje i napadi preneli su se južnije, u selo Čaglavicu i druga naselja na području Prištine, a na meti su se našla srpska sela i gradovi širom pokrajine - Lipljan, Gnjilane, Uroševac, Đakovica i Prizren.

Teror je nastavljen sutradan, 18. marta, kada su Srbi morali da napuste Kosovo Polje, Obilić, Plemetinu kod Vučitrna, Svinjare nadomak Kosovske Mitrovice, dok je u selu Bijelo Polje kod Peći zapaljeno svih 28 povratničkih kuća i parohijski dom.

Manje grupe Srba spas su potražile u bazama Kfora, a ostali u bezbednijim srpskim enklavama. Većina je i danas u kolektivnim centrima, kontejnerskim naseljima blizu Gračanice, ili u tuđim domovima, a malo ko se odlučio na povratak. Oko 250 Srba izbeglo je u unutrašnost Srbije.

U nekoliko gradova izbili su tih dana protesti, u Nišu i Beogradu zapaljene su džamije, a u glavnom gradu je tokom nemira povređeno 17 građana i policajaca.

Predstavnici međunarodne zajednice ocenili su tada da je "etnički motivisano nasilje" nad Srbima na KiM "planirano i dobro orkestrirano", ali se ispostavilo da više od 20.000 pripadnika međunarodnih snaga nije bilo spremno, ili nisu hteli da ga osujete i spreče.

Za martovsko nasilje 2004. godine na Kosmetu Euleks je krivim proglasio 14 osoba i osudio ih na zatvorske kazne, dok je jednu osobu oslobodio.