Sećanje na dan kada je Smederevo razoreno

Bio je četvrtak, pijačni dan, dan kada su gimazijalci primali svedičanstva a glumci Srpskog narodnog pozorišta došli po plate vozom iz Novog Sada, jer je središte Banovine dunavske bilo u Smederevu, beleži se kao jedan od najtragičnijih događaja tokom Drugog svetskog rata.

"Moj deda Grujica Maksimović, koji je bio sprovodnik tog tragičnog voza, dovezao je voz da bi doveo sina iz Dubone. On je bio gimnazijalac smederevske gimnazije i dolazio je po ocene", kaže Dragica Maksimović.

Posle sloma Kraljevine Jugoslavije, nemački vojnici su svu municiju skladištili u Smederevskoj tvrđavi, jer su spremali naoružanje za Istočni front. Prema nekim podacima bilo je oko 800 vagona municije i 35 vagona eksploziva. Prvo se čulo nekoliko manjih eksplozija, a onda je usledila i velika, razorna eksplozija.

"Po nekim podacima bilo je 700 ljudi u vozu, još oko tri stotine je poginulo, po drugim podacima broj žrtava ide do dve i po hiljade", navodi Nataša Radosavljević, istoričarka umetnosti. "Neki su leteli u Dunav, definitivno nisu svi prebrojani, ne možemo tačno da tvrdimo."

O uzroku ove tragedije i dalje se raspravlja. Pominju se italijanski zarobljenici i engleski špijuni. Međutim, Nemačka tada nije dozvolila istraživanja, jer to nije bila dobra propaganda za Treći rajh.

"Razne su pretpostavke bile, od toga da je to bio nemar nemačkih vojnika do toga da se za tu eksploziju vezuje Mustafa Golubić koji je neposredno posle eksplozije uhapšen u Beogradu", kaže Dejan Radovanović, direktor Regionalnog zavoda za zaštitu spomenika kulture.

Na starom groblju u Smederevu, Dimitrije Ljotić je 1942. godine dao da se napravi spomen- kosturnica gde je zabeleženo 485 imena žrtava. Međutim, nove jugoslovenske vlasti naložile su da se podigne spomenik neposredno u bilizini Tvrđave, pa se danas ova tragedija obeležava na dva mesta.

Kasnije, sa razvojem grada, mnogi su došli u Smederevo za poslom iz svih krajeva Srbije, pa je malo Smederevaca koji su svedečenje o ovom događaju prenosili na naredne generacije.