Ukrajinsko bekstvo u petardu

Beogradski tabloid "Kurir" stavio je gromoglasan naslov "Srpski fudbaleri u leglu nacista: Orlove čuvaju naši specijalci" a u tekstu je opisao Lavov kao centar ukrajinskog nacionalizma i političkog ekstremizma.

Ovaj bratski grad Novog Sada i Banjaluke nažalost više nije mesto za prijatna sportska gostovanja jer su se ukrajinski huligani u međuvremenu sprijateljili sa hrvatskim pa su pored koketiranja sa nacističkim imaginarijumom dodali i antisrpske parole, poistovećujući nas sa svojim ruskim protivnicima.

A Lavov kao da je strateški izabran za ovu utakmicu. Ukrajinska reprezentacija tamo ne igra često a populacija je dominantno sačinjena od tvrde ukrajinske većine.

Međutim, olako korišćenje nacističkih etiketa u spoju sa fudbalom, i to u Ukrajini, neumitno nas vraća u prošlost, u 1942. godinu kada se u Kijevu odigrala najznačajnija fudbalska utakmica u toku Dugog svetskog rata.

I rezultat je na kraju bio u znaku broja pet koji se u više navrata javlja kada se prisetimo ovog slučaja.

1-0 Bekstvo u pobedu

Sve to je bio razlog da se u tabloidima stvori atmosfera kao da ćemo se krstajizmom suprotstaviti fašizmu, a najave utakmice zaličile su na trejler filma "Bekstvo u pobedu" Džona Hjustona.

Naravno, mi u svojoj kinematografiji imamo čuvene fudbalske duele sa nacistima – setimo se televizijske serije Zdravka Šotre i Slobodana Stojanovića "Više od igre", ali "Bekstvo u pobedu" ostaje kao do sada najznačajniji susret fudbalske elite i Holivuda. U Hjustonovom filmu igrali su Silvester Stalone, Majkl Kejn i Maks Fon Sidou od filmskih zvezda a Pele, Bobi Mur i Osvaldo Ardiljes od fudbalskih. Priča je inspirisana slučajem fudbalera kijevskog Dinama koji su igrali protiv nacista tokom rata. U Hjustonovom fimu iz 1981. godine zaplet se tiče utakmice između savezničkih ratnih zarobljenika i nemačkih vojnika u okupiranom Parizu koji se ispostavlja kao odlična prilika da se organizuje bekstvo.

Hjustonov film iz 1981. godine stekao je kultni status po avanturističkom duhu i čistoj harizmi zvezda na ekranu. Već nekoliko godina američki reditelj irskog porekla Gevin O'Konor sprema rimejk za studio Vorner Braders. Da je O'Konor ozbiljan poznavalac fudbala svedoči i činjenica da je sa Ben Aflekom spremao i film o korupciji u FIFI.

2-0 Dva poluvremena u paklu

Hjuston međutim nije bio prvi inspirisan pričom ukrajinskih fudbalera i matičnog kluba u kome je stasao Andrej Ševčenko, selektor koji je potukao Orlove do nogu. Prvi put je ta priča ekranizovana u mađarskom filmu "Dva poluvremena u paklu" Zoltana Fabrija" iz 1961. godine. Fabrijev film važi za estetski najzaokruženiju verziju tog događaja i nastao je u periodu velikog uspona mađarskog filma, pa i fudbala.

U mađarskom filmu, utakmica između nemačkih vojnika i mađarskih zarobljenika igra se 1944. godine. Nemci angažuju poznatog mađarskog fudbalera da organizuje tim zarobljenika, a on postepeno krši svaki zahtev koji su mu okupatori dali.

Glavni junak filma zove se Onodi, kao i jedan od najpoznatijih mađarskih fudbalera toga doba Andor Onodi koji je bio jedna od velikih zvezda tamošnjeg fudbala baš u periodu rata.

Literatura prepoznaje Fabrijev film kao uzor iz kog će kasnije izrasti "Bekstvo u pobedu". Nažalost, za razliku od Hjustona, Fabri nije dao značajne uloge mađarskim fudbalskim zvezdama toga doba – verovatno zato što nisu bili tu – Puškaš je bio u Realu, Kočiš u Barseloni, Hidekuti u Fiorentini.

3-0 Sovjetsko "Treće poluvreme"

"Treće poluvreme" Jevgenija Kareljova je sovjetski film iz 1962. godine, konačno lokalna verzija priče o igračima Dinama i nacistima. Osnov priče je utakmica koja se desila 22. juna 1942. godine kada su zarobljenici, nekadašnji igrači Dinama iz Kijeva bili ucenjeni da igraju sa nemačkim okupatorima i izgube, u protivnom ih je čekalo streljanje.

Kasnije, u periodu istorijskog revizionizma pojavile su se razne verzije ovog događaja po kojima okolnosti utakmice nisu bile baš tako dramatične kako su ih Sovjeti predstavljali.

"Treće poluvreme" je imalo čitava 32 miliona gledalaca u bioskopima i bilo je bazirano na knjigama iz „prvog talasa" mitologizacije ovog događaja. Film je izašao na dvadesetu godišnjicu "Meča smrti" a verodostojniji istorijski dokumenti počeli su da izlaze tek posle pola veka, 1992. godine.

4-0 "Meč"

Andrej Maljukov, reditelj kome proruska propaganda nije strana, snimio je film "Meč". Priča iz 1942. prolazila je kroz razne interpretacije kako je vreme odmicalo. Tako Maljukovljev film snimljen na sedamdesetogodišnjicu nije nimalo obradovao Ukrajince koji su u međuvremenu preuzeli drugačije viđenje tog događaja. Maljukovljevom imidžu u Ukrajini nije pomoglo ni to što je režirao film "Mi iz budućnosti 2" u kome se kao negativci pojavljuju ukrajinski nacionalisti.

5-0 Makedonsko "Treće poluvreme"

Pored antičke istorije, Makedonci su izmislili i svoj kijevski meč. O tome je Darko Mitrevski snimio film 2012. godine pod naslovom "Treto poluvreme". Iako tema Holokausta postoji u filmovima o ovom događaju, recimo kod Fabrija, kod Mitrevskog je najistaknutija jer jedna skopska jevrejska porodica ima značajan protagonizam. Pored priče o ljubavi mladog pravoslavnog fudbalera Koste i Rebeke, kćeri bankara, značajan junak je i nemački trener jevrejske vere Rihard Špic kog njegovi makedonski igrači žele da zaštite od stradanja.

Špica igra poznati nemački epizodista Rihard Zamel koga lako možete prepoznati iz brojnih američkih filmova kao negativca, recimo i u Tarantinovim "Prokletnicima".

Ni ovaj film nije prošao bez aktuelnih istorijskih revizija, pa ako su Bugari najveći negativci, a iza njih naravno Nemci, za njima nimalo ne zaostaju i Srbi koji su prikazani kao okupatori iz doba Kraljevine.

Zaustavno vreme

Šta se zapravo desilo?

O tome se dan-danas spore istoričari i sportski novinari, mada izgleda da su nemačke ekipe prošle dosta slično Orlovima i izgubile su. U par utakmica primili su po pet golova a u jednoj osam, ukupna gol razlika na kraju je bila 37-8 za domaćine. Isto tako, nova istraživanja kažu da neki ukrajinski igrači jesu streljani ali da to nije imalo direktne veze sa utakmicom niti da su oficiri SSa pretili ili bili sudije.

Znači, naš selektor Mladen Krstajić kao nemački fudbalski đak (između ostalog igrao je i za Šalke 04, klub koji je dominirao baš u eri Trećeg Rajha kada je i stekao prestižni status) bio je pogrešan čovek na pogrešnom mestu.

Sledeća je Litvanija. O njihovom držanju tokom okupacije ne bismo ovom prilikom. Ali, što se fudbala i filma tiče, napravili su jedan o ekspediciji na Svetsko prvenstvo beskućnika.