Komemoracija jasenovačkim žrtvama

U koncentracionom logoru Jasenovac tokom Drugog svetskog rata ustaše su na svirep način ubile više od pola miliona Srba, 40.000 Roma, 33.000 Jevreja i 120.000 antifašista, pripadnika ostalih naroda i manjina. Među žrtvama Jasenovca je i više od 22.000, uglavnom srpske, dece.

Kada je Nemačka sa saveznicima u aprilu 1941. godine okupirala Jugoslaviju, nacisti su dozvolili fašističkoj i terorističkoj organizaciji Ustaša da osnuje Nezavisnu državu Hrvatsku (NDH).  

Tokom proleća i leta 1941. godine ustaški režim je doneo rasne zakone protiv Jevreja i Roma i započeo brutalnu kampanju pljačkanja, proganjanja i ubijanja velikog broja Srba. Ustaške vlasti, uz učešće katoločke crkve, sprovodili su program prisilnog pokrštavanja pravoslavnih Srba u katoličku veru. Otpor je često kažnjavan ubijanjem.

Ustaški režim je ustanovio mnogobrojne koncentracione logore u Hrvatskoj izmeću 1941. i 1945. Ovi logori su služili da se izoluju i ubijaju Srbi, Jevreji, Romi i druge nekatoličke manjine, kao i hrvatski politički i verski protivnici režima.  

Jasenovačko gubilište, osnovano polovinom avgusta 1941. godine sastojalo se od pet velikih i tri manja logora i prostiralo na površini 210 kvadratnih kilometara.

Ovaj koncentracioni logor "dizajnirao" je, po uzoru na logore nacističke Nemačke, jedan od lidera ustaškog pokreta Vjekoslav Luburić zvani Maks, koji je bio i njegov prvi komandant.

Većina jasenovačkih logora bila je u jugozapadnoj Slavoniji na području Hrvatske, dok su s druge strane Save u Republici Srpskoj bila masovna stratišta, od kojih je najveće Donja Gradina na kome je skončalo više od 366.000 žrtava.

U Jasenovcu i logoru Stara Gradiška, ustaše su zatočene klale posebno oblikovanim noževima koje su po žrtvama nazvali "srbosek" ili ubijali sekirama, maljevima, čekićima....

Unutar kompleksa "Trojka", gde se nalazila ciglana, ustaše su peći za pečenje cigle, prema nacrtima Hinka Pićilija, pretvorili u krematorijum u kome su logoraši živi spaljivani.

Tačan broj žrtava nikada nije utvrđen

Tačan broj žrtava u Jasenovcu nije nikad utvrđen. Da bi se zatro trag terora i ubistava, vlasti NDH su spalile zvanična dokumenta Jasenovačkog logora već početkom 1943. kao i 1945. godine pre svoje evakuacije.

Izveštaj državne Komisije FNRJ za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih saveznika kao i Centar "Simon Vizental" govore o tome da je u logorima Jasenovca stradalo između 600.000 i 700.000 ljudi.

Nemački dokument, do koga je došao šef kancelarije za specijalne istrage Ministarstva pravde SAD Ilaja Rozenbaum,  govori da je u Jasenovcu samo u prvih godinu i po dana usmrćeno više od 200.000 ljudi.

Decembra 2007. Jasenovački memorijalni centar je objavio spisak od 72.193 imena jasenovačkih žrtava. Od toga je 19.006 dece do 14 godina starosti. Međutim ovaj spisak nije gotov, već se stalno dopunjuje novim imenima žrtava,tako da ne predstavlja konačan broj pobijenih ljudi, već samo one koji su do tog trena evidantirani. To su potvrdili čelnici centra, nakon oštrih kritika koja su na njihov račun upućena od strane srpskih predstavnika na komemoraciji 2008. godine.

Za zločin genocida u NDH, Paveliću nikad nije suđeno, čak ni u odsustvu, a ustaški ministar policije Andrija Artuković i upravnik Jasenovca Dinko Šakić, koji su se do duboke starosti uspešno skrivali s druge strane Atlantika, osuđeni su tek 1986. odnosno 1989. godine i to za ratni zločin protiv civilnog stanovništva.

Partizani u toku rata nisu ni pokušali da oslobode Jasenovac, a posle savezničkih bombardovanja, marta i aprila 1945. u kojima su uništeni mnogi objekti unutar logora, komandant ustaške odbrane Luburić, naredio je da se likvidiraju svi zatočenici.

Poslednja grupa žena likvidirana je u predvečerje 21. aprila, a 22. i 23. aprila deo preostalih muških zatočenika odlučio se na očajnički pokušaj proboja iz logora, koji je preživelo samo njih 118.